اصول و عوامل مهم در طراحی:

۱- ایمنی: در انتخاب لوازم و طراحی مدارات فرمان و نحوه ی عملکرد سیستم باید ایمنی رعایت شود.

۲- کارکرد عملی: یعنی در هر روشی باید یک خروجی مساوی داشته باشیم و تمامی خواسته هایمان برآورده شود.(نتیجه تغییر نکند)

۳- صرفه ی اقتصادی: هر سیستمی نسبت به حساسیت آن مجموعه با قیمتهای متفاوت طراحی میشوند.

مثلا کنتاکتوری که برای دستگاه CNC استفاده میشود، چون دستگاه بسیار حساس و گران قیمت می باشد باید از جنسهای مرغوب و مارکهای معتبر باشد.

*نکته: مهمترین نکته در مورد لوازمی مثل کنتاکتور ، عمر کنتاکت آن است که به تعداد قطع و وصل شدن زیر بار میگویند. مثلا “یک میلیون بار قطع و وصل”

۴- خطاهای انسانی: در هر سیستمی باید سعی کنیم، کوچکترین احتمال خطا و سهل انگاری که از کاربر و یا اپراتور سر می زند را در نظر بگیریم. 

تابلوهای راه اندازی الکتروموتور ها و الکترو پمپ ها را به سه دسته تقسیم می کنیم:

۱ـ راه اندازی تک ضرب

متداول ترین نوع راه اندازی است و برای الکتروموتورهای تکفاز و سه فاز با توان کمتر از ۱۱ کیلو وات مورد استفاده قرار می گیرد.

– قطعات لازم برای موتورهای تک فاز

۱- فیوز محافظ (میتواند فیوز کاردی، مینیاتوری، کلید حرارتی و… باشد)
۲- کنتاکتور
۳- بی متال (در مواردی که کلید حرارتی وجود دارد، نیازی به بی متال نیست) برای موتورهای تک فاز سه مورد بالا و برای موتورهای سه فاز کنترل فاز هم استفاده میشود.

– قطعات لازم برای موتورهای سه فاز تک ضرب :

۱- فیوز محافظ (میتواند فیوز کاردی، مینیاتوری، کلید حرارتی و… باشد)
۲- کنتاکتور
۳- بی متال
۴- کنترل فاز

**فرمول کاربردی: محاسبه ی جریان برای موتور برای تعیین توان، آمپر، ولتاژ:

بی متال – کنتاکتور – کلید محافظ

P = I * V * 1.73 * cosφ

P توان موتور به KW
I جریان مصرفی به A
V ولتاژ موتور به V
Cosφ حدودا بین ۰٫۷ – ۱ میباشد.

تابلو برق الکتروموتور و پمپ

نکته:
۱- کلید محافظ بسته به نوع و کارکرد موتور، معمولا از ۱٫۵ تا ۲ برابر جریان موتور، بالاتر گرفته میشود.

– در استاندارد امریکا (AWG): فیوز تندکار (مانند مینیاتوری) ۳ برابر جریان نامی موتور فیوز کندکار (ذوب شونده) ۱٫۷ برابر جریان نامی موتور

۲- به طور کلی اگر به روشهای فرمولی، محاسبه میکنید احتمال کمی تفاوت با جدول وجود دارد که میتواند به خاطر دلایل زیر باشد:

– کسینوس فی – جریان اولیه و راه انداز موتورها (درمصارف مختلف جریانها فرق میکنند) – نوسان ولتاژ – دور موتور – ولتاژی که در جدول محاسبه شده ( ۴۰۰ یا ۳۸۰) و…

۳- کنتاکتور را به علت کارکرد بالا (قطع و وصل زیاد) باید حتی المقدور ۱٫۵ تا ۲ رنج نسبت به نوع کارکرد و تعداد ضربات آن بالاتر در نظر گرفت.

۲ـ راه اندازی دو ضرب (ستاره – مثلث)

همانطور که میدانید این روش، برای کم کردن جریان راه انداز موتورهای با قدرت بالا استفاده میشود. که ابتدا موتور به حالت ستاره شروع بکار میکند و پس از رسیدن به دور نامی خود ، به حالت مثلث در می آید.

– برای مشخص شدن این نوع اتصال باید به پلاک موتور توجه کرد.

~۲۲۰/۳۸۰ بصورت ستاره – مثلث
~۳۸۰/۶۶۰ بصورت ستاره – مثلث
~۳۸۰ بصورت ستاره – مثلث
~۶۶۰ بصورت ستاره – مثلث

 – قطعات لازم برای موتورهای ستاره – مثلث (کنتاکتوری) :

۱- فیوز محافظ (میتواند فیوز کاردی، مینیاتوری، کلید حرارتی و … باشد)
۲- کنتاکتور ۳ عدد
۳- بی متال
۴- کنترل فاز
۵- تایمر

** نکات مورد توجه در ستاره – مثلث:

۱- بهتر است برای محافظت، از کلید حرارتی (برای حفاظت کل مدار)، و هم بیمتال، (برای حفاظت خط اصلی) استفاده شود.

۲- در مدارات ستاره – مثلث، جریان کل موتور، روی دو خط : “اصلی و مثلث”، تقسیم میشود یعنی هر خط ۰٫۵۸ آمپر کل جریان موتور را تحمل میکند.

۳- کلید محافظ (فیوز) حدودا ، ۲٫۲ برابر توان (kw) موتور باشد.

۴- رنج بی متال را از طریق فرمول زیر محاسبه میکنیم: رنج بیمتال (ستاره – مثلث) = Inm * 0.58 جریان نامی موتور Inm

۳ـ راه اندازی نرم (کنترل دور)

در برخی از موارد ضربه ناشی از استارت اولیه ممکن است به سیستم صدمه بزند، یا نیاز به کنترل دور موتور باشد، به همین خاطر از راه اندازی نرم استفاده می شود. این نوع راه اندازی توسط درایو های و سافت استارتر انجام می شود. اصول کاری کنترل دور بر اساس کنترل همزمان ولتاژ و ac و dc فرکانس می باشد.

در سیستمهای کنترل حلقه بسته مانند آبرسانی تحت فشار ثابت، کنترل فرایند دما، تهویه و عملا در جاهایی که نیاز به کنترل دور باشد مورد استفاده قرار می گیرد.

تابلوبرق پست جایی می باشد که ابزار آلات منتقل کننده ی انرژی درآن تبدیل و نصب ولتاژ انجام میشود و با استفاده کردن از کلید ها این ممکن فراهم می شود که صورت گرفتن مانور امکان پذیر می شود در اصل وظیفه مهم تابلو برق و پست مبدل ولتاژ یاعمل سویچینگ بوده که در خیلی از پستها میکس دو حالت بالا دیده می شود. در خط های انتقال DC برای اینکه تلفات ناشی از افت ولتاژ ندارد وتلفات توان منتقل شونده بسیار کم بوده و در ماندگاری شبکه قدرت نقش بالایی دارند به خاطر همین در حال حاضر این تابلو برق پستها مورد توجه هستند ازاین پستها اکثراً در ولتاژهای بالا (۸۰۰ کیلو ولت و بیشتر) و در مسافت های طولانی به خاطر پایین بودن تلفات انتقال استفاده می شود. درشبکهای انتقالی DC در حالتیکه استفاده از صفر زمین می توان انرژی الکتریکی به وسیله ی یک سیم به استفاده کننده منتقل می شود.
دسته بندی پست تابلو برق فشار قوی
تابلو برق پستها را می توان بر اساس نوع کار ,دلیل ساخت ,جایگاه نصب تابلو برق ,نوع عایق مورد استفاده , به دسته های مختلفی تقسیم بندی کرد تقسیم کرد.
نوع وظیفه و دلیل ساخت:
پستهای افزایش دهنده , تابلو برق منتقل کننده ی انرژی , پستهای سویچ کننده و کاهش دهنده ی توزیع.
با توجه به نوع عایق استفاده شده :
تابلو برق و پست ها با استفاده از عایق بندی هوا, پستها با استفاده از عایق گازی که این عایق ها دارای مزیت های زیادی از قبیبل زیر است
کم بودن مرکزیت تکیه گاه ابزارآلات و در نهایت مقاوم بودن در مقابله زلزله کم شدن اندازه, ضریب ایمنی خیلی بیشتر باتوجه به اینکه همه قسمت های برق دار و کنتاکتور ها در محفظه ی گاز اس اف ششقابلیت آتش سوزی ندارد, کم بودن هزینه ی نگهداری با عنایت به لزوم تعمیرات سطح پایین تر, کاربرد در مناطقه های بسیار آلوده و دارای رطوبت و دارای ارتفاع.
ایرادات تابلو برق- پستها با استفاده از عایق گازی:
هزینه بالای سیستم و گاز اس اف شش نیازمند ی به تخصص های ویژه جهت نصب و تعمیرات ,اشکالات حمل و نقل و آب بندی سیستم
با توجه به نوع محل نصب ابزارآلات :
نصب ابزار آلات در قسمت های باز , نصب ابزار آلات در مکان های سرپوشیده
غالباً تابلو برق ها پستها از ۳۳ کیلو ولت بیشتر به حالت فضای باز ساخته و تابلو برق پستهای عایق گازی را به خاطر اینکه فضای کمی دارند به صورت سقف بندی شده می سازند.
قسمت های مختلف تشکیل دهنده تابلو برق- پست :
تابلو برق های فشار قوی از ابزار آلات و قسمتهای پایین تشکیل شده است :
ترانس قدرت , ترانس صفر و ترانس زمین ، تغذیه ی داخلی , سویچ کننده , نویز گیر تون راکتیو , ابزارآلات جانبی الکتریکی ، بدنه ی کنترل , سایر تجهیزات ساختمانی، تابلو برق
ترانس زمین یا به اصطلاح صفر
از این ترانس ها در مکان هایی که نقطه ی متصل زمین در دسترس نمی باشد که برای ایجاد نقطه ی صفر از ترانس زمین مورد استفاده قرار می گیرد.
طریقه ی متصل شدن در این ترانس به حالت موربZn می باشد.
ترانس دارای سه عدد سیم پیچ است که سیم پیچ هرکدام از قسمت ها به دو تکه ی برابر تقسیم شده و انتهای نیم سیم پیچ قسمت اول با نیم سیم پیچ قسمت دوم در جهت خلاف سری می باشد.
ترانس برای مصارف داخلیسیستم:
از ترانس مصارف داخلی سیستم جهت تأمین مصارف درون تابلو برق استفاده می شود.
تأمین ترانس مصارف داخلی مشتمل بر قسمتهای پایین است.
تأمین موتورپمپ تب چینچر , تأمینbreaker Kv 20 , تأمین پنکه و سیستم سرمایشی و خنک کننده , شارژ نمودن باتری , مصرف های روشن کردن , تهویه ها
نحوه ی متصل شدن سیم پیچ ها به حالت سه ضلعی – ستاره با ویکتورکرو پنوع متصل DYn11 صورت می گیرد.

سویچ کننده:
سوئیچ کننده ی تابلو برق متشکل از مجموعه ای از ابزار آلات که فیدرهای متفاوت را به باسبار و یا باسبار ها را در قسمت های متفاوت به همدیگر با ولتاژ قطعی مرتبط می سازند .در پستهای تابلو برق تبریل کننه ی ولتاژ امکان دارد از دو یا سه سویچ کننده با سطح ولتاژهای متفاوت استفاده شود.
ابزار آلات سوئیچ کننده ی تابلو برق:
باسبار:
باسپار متشکل شده از کلمپها, مقره ها , متصل کننده ها وهادی های باسبار که به حالت سیم یا لوله ی تو خالی و متفاوت می باشد . سکسیونر , بریکر , ترانسفورماتورهای اندازه گیری کننده وحفاظتی , ابزار آلات مرتبط به سیستم های ارتباطی , ابزار آلات کوپلاژ کردن مخابراتی (که مشتمل بر : خازن کوپلاژ , ابزار موج گیر , دستگاه منطبق کننده ی امپدانس می باشد)
برقگیر تابلو برق:
برقگیر که جهت محفاظت در برابر ولتاژ اضافی و برخورد رعد و برق به خط ها است که در نوع های متفاوت, لوله ای , آرماتور, میله ای , جرقه ای و مقاوت های به صورت غیرخطی می باشد.
جبران کننده ی توان راکتیو تابلو برق فشار قوی:
جبران کننده ی اتلاف مشتمل بر خازن و راکتورهای اس ال آر یا به اصطلاح موازی می باشد که به صورت اتصال استار در جریان مدار قرار می گیرد و نیازمند به فیدر برای اتصال به باسبار می باشد که برخی لحظه ها راکتورها در انتهای خطوط انتقال نیز قابل نصب می باشد .
انواع راکتور تابلو برق از حیث نوع عایق:
راکتور با استفاده از عایق هوا , راکتور با استفاده از عایق روغنی

انواع راکتور تابلو برق:
راکتورسری با استفاده از فیدرهای خروجی به حالت گروهی , راکتورسری با استفاده از باباسبار, راکتورسری با استفاده از فیدرهای خروجی , راکتورسری با استفاده از ژنراتور.
ساختمان کنترل در تابلوی برق :
تمامی ابزار آلات اندازه گیری پارامترها, ابزار آلات حفاظت و نگهداری ابزار آلات ازطریق سیم ها از محوطه ی خارجی تابلو برق به درون ساختمان کنترل مرتبط می شود همچنین سیستم های تأمین جریان متناوب و مستقیم (AC,DC) دردرون مجتمع کنترل قراردارند, این ساختمان شامل تأسیسات مورد نیاز برای وظیفه ی اپراتور می باشد که قسمت های زیر را شامل می شود:
فیدر خانه, سالن فرمان , باطری خانه, سالن ارتباطات, سالن سیستم های توزیع برق (AC,DC) , , دفتر , انبار و …
باطری خانه :
برای تأمین برقDC برای مصرف های تأمین رله های حفاظتی, موتورهای شارژ فنر و… مکانیزم های فرمان و روشن کردن های ضروری و… نیازمند به باطری خانه دارند که در سالن مقداری باطری با هم سری می شوند و در مجموعه معمولاً ۴۸ و۱۱۰ولتی قرار می گیرد و هر مجموعه با یک دستگاه باطری شارژ کوپل می شود .
ساختمان کار ترانس فورماتور :
ترانس فورماتور چیست :
ترانس فورماتور از دو قطعه ی مهم کرنل و دو یا چند قطعه ی سیم پیچ که بر روی کرنل پیچیده شده تشکیل می شود , ترانس فورماتور یک ابزار الکتریکی می باشد که در اثرالقای مغناطیسی بین سیم پیچ ها جریان الکتریکی را ازمدارسیم پیچ اولی به دومی منتقل می کند به صورتی که در نوع انرژی و مقدار آن تغییر ایجاد نمی شود اما ولتاژ و جریان تغییر می نماید پس باصرف نظر نمودن از تلفات ترانس خواهیم داشت :
P1=P2 — V1 I1 = V2 I2= V1/V2 = I2/I1 = N1/N2
که طرز کار ترانس فورماتور برطبق القای متقابل سیم پیچ ها می باش

قسمت های ترانس فورماتور تابلو برق فشار قوی :
مخزن روغن , هسته, رادیاتور, سیم پیچ ها , تپ چنجرو تابلوی مکانیزم آن, بوشینگ های فشار قوی وضعیف , تابلوی فرمان , شیرها و لوله های ارتباطی , وسایل اندازه گیری و حفاظتی , وسایل خنک کننده ترانس جریان , چرخ , شاسی و…
نحوه ی متصل شدن سیم پیچ ها:
طریقه ی متصل شدن سیم پیچ های اصلی و فرعی در ترانس اکثراً به حالت ستاره, سه ضلعی , مورب است.
ترانس فورماتور ولتاژ تابلو برق:
برای اینکه ولتاژهای بیشتر از ۶۰۰ V این امکان را ندارند که به حالت مستقیم بوسیله ابزارهای اندازه گیری اندازه گرفت , پس لازم است که ولتاژ را کم کنیم تا بتوان ولتاژ را اندازه گیری کرده و یا اینکه در رله های حفاظتی مورد استفاده قرار گیرد، ترانس فورماتور ولتاژبه این دلیل استفاده می شود که ترانس فورماتور تابلو برق، ولتاژ از نوع مغناطیسی دارای دو نوع سیم پیچ اصلی و فرعی می باشد که برای ولتاژهای بین ۶۰۰ V تا ۱۳۲ KVمورد استفاده قرار می گیرد.
ترانس فورماتور جریان تابلو برق:
برای اندازه گیری و همچنین سیستم های محفاظتی لازم است که از مقدار جریان عبوری از خط اطلاع پیدا کند و با توجه به اینکه به حالت مستقیم نمی شود از همه ی جریان خط دراین نوع ابزار ها استفاده کرد و در تابلو برق فشار ضعیف و فشار قوی علاوه بر کمییت , نکته ی مهم ایزوله کردن ابزار های اندازه گیری و حفاظتی از اولیه است پس باید به طریقی جریان را کاهش دهیم و از این جریان برای ابزارهای بالا استفاده کنیم و این کار به وسیله ی ترانس جریان انجام می شود.
پارامترهای اساسی یک CTتابلو برق:
CT ظرفیت, نقطه اشباع , کلاس ودقت CT , نسبت تبدیل
حالت تبدیل تابلو برق ترانس جریان:
جریان اصلی Ct بر طبق IEC 185 مطابق اعداد زیرمی باشد که معمولاً باید در انتخاب جریان اصلی یکی از اعداد پایین را انتخاب کنیم:
۱۰-۱۵-۲۰-۲۵-۳۰-۴۰-۵۰-۶۰-۷۵-۱۰۰-۱۲۵-۱۵۰ Amp
درحالتیکه نیازمند به جریان اصلی بیشتر باشد باید ضریبی از اعداد بالا انتخاب کنیم. جریان فرعی Ct هم بر طبق IEC 185 مطابق اعداد پایین می باشد : ۱-۲-۵
برای انتخاب نسبت تبدیل Ct باید جریان اصلی را بر طبق جریان ابزار های محفاظت شده و یا ابزار هایی که لازم است بار آنها اندازه گیری شود انتخاب کرد .
در مورد Ct تستهای مختلفی انجام می شود که عمومی ترین آنها عبارت اند:
تست نسبت تبدیل, تست نقطه اشباع , تست عایقی اولیه و ثانویه
حفاظتهای ترانس:

حفا ظت های دا خلی
اتصال کوتاه :
A ابزار حفاظت روغن (رله) , B دستگاه محفاظت در برابر جریان زیاد( فیوز, رله جریان زیادی زمانی ) , C رله دیفرانسیل
۲ اتصال صفر یا اتصال به زمین :
A مراقبت روغن با رله, B رله دیفرانسیل, C محاسبه جریان زمین
۳ افزایش فلوی هسته :
A اورفلاکس
حفا ظتهای غیر الکتریکی در تابلو برق :
۱ کاهش روغن
۲ از کار افتادن دستگاه خنک کننده
۳نقص در پنجره ی تغییر دهنده : رله تخلیه فشار یا گاز

انواع زمین کردن تابلو برق :
زمین کردن حفاظتی.
زمین کردن حفاظتی به این معنی است از زمین کردن تمام قطعات فلزی تاسیسات الکتریکی که در ارتباط مستقیم ( فلزبه فلز ) با مدار الکتریکی قرار ندارد . این زمین کردن مخصوصاً برای محفاظت اشخاص در برابر اختلاف سطح تماس زیاد به کار گرفته می شود .
زمین کردن الکتریکی:
زمین کردن الکتریکی به این معنی است زمین کردن نقطه ای از ابزار های الکتریکی و ادوات برقی که قسمتی ازمدارالکتریکی می باشد. مثل زمین کردن مرکز ستاره ی سیم پیچ یا ژنراتور ترانسفورماتور
که این زمین کردن برای کاردرست ابزار و جلوگیری از افزایش فشار الکتریکی فازهای سالم نسبت به زمین در حالت تماس یکی از فازهای دیگر با زمین.
طریقه ی زمین کردن تابلو برق:
روش مستقیم :
مانند وصل بدون واسطه نقطه صفر ترانس یا نقطه ای از سیم متصل بین ژنراتور جریان دائم به زمین
روش غیر مستقیم :
مانند متصل کردن نقطه صفر ژنراتور به وسیله ی یک مقاومت بزرگ به زمین یا اتصال نقطه صفر ستاره ترانس توسط سلف پترزن
زمین کردن بار:
باید نقطه ی صفر یا اصولاً هرنقطه از شبکه که پتانسیل نسبت به زمین را دارد توسط یک فیوز فشارقوی (الکترود جرقه گیر) به زمین وصل می شود.
ولتاژهای کمکی
این ولتاژ درپستهای تابلو برق یکی از پر مهمترین ولتاژهای مورد نیاز ابزار آلات است . تمامی دستور های قطع و وصل کلید و تغذیه بیشتر رله های موجود در هر پست تابلو برق ازهمین منبع تامین می گردد . این ولتاژ به وسیله ی یک ابزار شارژر سه فاز و یک پکیج ۱۰ قسمتی باطری۱۲ ولتی به آمپراژ ۱۶۵ آمپر ساعت , یک تغذیه حفاظتی قابل اطمینان را به وجود می آورد. ولتاژ ۱۱۰ ولتی بدون واسطه وارد تابلوی توزیع DC به ویژه ی (+SB) شده و از آنجا برای مصرف های متفاوت از جمله کلیه دستور های تغذیه موتور شارژ فنر, بریکرهای قطع و وصلKV 63 , تغذیه سیستم اضطراری روشنایی توزیع می شود البته هر خط تغذیه مجهز به فیوزهای مجزا می باشد.
ولتاژکمکی (AC)تابلو برق:
ولتاژ کمکی متناوبV 380/220 , به وسیله ی ترانس های کمکی هریک به قدرت KVA 100 تامین می شود که سمت اصلی KV 20 به وسیله ی فیوزــ های۱۰A/20KV محفاظت می شود . مراحله های ورود ولتاژ کمکی به تابلوی توزیع به این حالت است که ولتاژ وارد باکس (AL – T– QS – Q ) به درون محوطه داخل می گردد که خود باکس شامل کلید پاپیونی , فیوزهای کتابی و کلیدی V400 می باشد . سپس به وسیله ی سیم وارد تابلوی توزیع +SA شده و از طریق کلیدهای پاپیونی که به حالت مکانیکی با هم اینترلاک شده اند وارد باسبار توزیع می گردد , ولتاژ متناوب V380/220 جهت تغذیه سیستم های روشنایی وگرمایی وموتورهای شارژ بریکرهای KV20,موتورتپ چنجرترانس و شارژها و … استفاده می شود.
اندازه گیری:
ابزار های اندازه گیری بر روی تابلو کنترل برای بخش های مختلف شامل:
فیدر درونیKV63 شامل آمپرمتر با سلکتورسویچ ( تعیین بالانس بودن یا نبودن فازها ) , ولتمتر با سلکتورسویچ .
فیدر ورودی KV20 شامل آمپرمتر با سلکتور , ولتمتر با سلکتور مگاوات متر و مگاوار متر .
فیدر خروجی KV20 شامل آمپرمتر با سلکتورسویچ فازها .
فیدرورودی KV20 درداخل فیدر خانه شامل آمپرمتربا سلکتورسویچ , ولتمتر با سلکتورسویچ .

اینترلاکهای تابلو برق :
اینترلاکهای تابلو برق به دو دسته ی الکتریکی و مکانیکی تقسیم می شوند و جهت جلوگیری از عملکردهای ناصحیح تعبیه شده اند.
اینترلاکهای یک بی خط در تابلو برق KV63 : اینترلاک الکتریکی بین سکسیونرزمین خط و ترانس ولتاژ تعبیه شده و تا موقعی که ترانس ولتاژ تحت ولتاژ شبکه باشد , اجازه بستن به سکسیونر زمین خط داده نمی شود .اینترلاک الکتریکی بین دو سکسیونر طرفین کلید یک بی خط kv63 تا زمانیکه بریکر در حالت قطع قرار نگیرد اجازه باز یا بسته شدن به سکسیونر طرفین داده نمی شود.
اینترلاکهای یک KV63 ترانس فورماتور در تابلو برق : اینترلاک الکتریکی بین بریکر KV63 وسکسیونر بی ترانس تا موقعی که کلید در خالت قطع نباشد اجازه باز یا بسته شدن به سکسیونر داده نمی شود.
اینترلاکهای یک KV20 ترانس فورماتور در تابلو برق: اینترلاک مکانیکی بریکر کشویی ورودی KV20 تا زمانی که کلید در حالت وصل باشد , پین انترلاک که در قسمت زیر بریکربین دو چرخ عقب بریکر کشویی قرار دارد , اجازه داخل یا خارج شدن از فیدر را نمی دهد . هنگامی که بریکردر مدار وصل است پین مربوطه پشت نبشی که در قسمت کف فیدر پیچ است قراردارد واجازه خارج شدن بریکر را نمی دهد
اجازه داخل یا خارج شدن از فیدر را نمی دهد . هنگامی که بریکر در مدار وصل است پین مربوطه پشت نبشی که در قسمت کف فیدر پیچ است قرار دارد و اجازه خارج شدن بریکر را نمی دهد.
اینترلاک الکتریکی بین سکسیونر ارت سر کابل ورودی KV20 از ترانسفورماتور و بریکرهای KV20 و KV63 همان ترانس به این ترتیب است که تا موقعی که دو بریکر یاد شده درحالت قطع نباشد , اجازه بستن به سکسیونر زمین سرکابل KV20 داده نمی شود . ضمناً موقی که سرکابل ورودی KV20 زمین باشد بریکرهای KV20 و KV63 فرمان وصل قبول نمی کند.
حفاظت تابلو برق:
یک سیستم حفاظتی کامل شامل :
ترانسهای جریان و ولتاژ
رله های حفاظتی (تصمیم گیرنده وصدور فرمان)
کلید های قدرت

سیستم آلارم تابلو برق:
بطور کلی هدف از کاربرد سیستم آلارم و سیگنال در پستهای فشارقوی آشکارساختن خطاها ومعایب بوده و در صورتیکه بهره بردار هنگام کار و مانور دچارخطا شود سیستم آلارم بهره بردار را مطلع وکمک می کند تا سریع تر خطا و عیب مشخص و قسمت معیوب در صورت نیاز مجزا واقدامات لازم انجام گردد . خطا یا فالت با آلارم (بوق) شروع و همزمان سیگنال چشمکزن مربوطه در پانل آلارم ظاهر می گردد . وظیفه بهره بردار در این مواقع به این ترتیب است که , ابتدا بوق را با دکمه پوش باتون(ALARM,STOP) قطع می نماید سپس کلیه سیگنال های ظاهر شده را کامل یادداشت نموده , بعد از آن دکمه (ACCEPT) را جهت پذیرفتن یا ثابت نمودن سیگنال فشار می دهیم . اگر فالت گذرا باشد , که سیگنال ریست شده و در صورتیکه فالت پایدار باشد , سیگنال ثابت میگردد . مرحلهً بعدی پیگیری وبرسی جهت برطرف نمودن خطا می باشد.

مقدمه
برق یکی از صنایعی است اگر نتوان گفت بیشترین بازار را در جهان به خود اختصاص داده است ولی با اطمینان کامل می توان یکی از صنایع مهم در جهان می باشد.
در حال حاضر بیشترین بازار کار را در رشته های برق سیستم های قدرت به خود اختصاص داده اند که در این رشته ها یکی از مهمترین مشاغلی که درکشور های بزرگ دنیا وجو دارد صنعت تابلو سازی مدارهای فرمان و قدرت می باشد که توانسته بازار خوبی را برای افراد ایجاد کند، زیرا تمامی کارخانجات و اداره ها و موسسات و حتی ساختمانهای بزرگ و کوچک به این صنعت نیازمندند. امروزه در شهرهای بزرگ و کوچک کارگاها و شرکتهای زیادی مشغول به کار می باشند که توانسته اند افراد زیادی را از نظر شغلی تامین کنند و این صنعت روز به روز پیشرفته تر می شود تا جایی که سیستم های کنترل میکانیکی در تابلوهای برق کم کم از رده خارج می شوند و سیستم های هوشمند (PLC) توانسته بازار کار را در دست بگیرند و کشور ما نیز در حال توسعه در این زمینه ها می باشد ولی هنوز تمامی کارخانجات و شرکتها نتوانسته اند این سیستم جدید را بر روی دستگاه ها و وسایل خود پیاده کنند زیرا در کشور ما متخصصان زیادی در این زمینه وجود ندارند ولی چندین شرکت و کارگاه اقدام به تولید این نوع تابلوی سیستم هوشمند کرده اند و باید مسئولان توجه بیشتری را به این مورد داشته باشند.
تابلوی برق در حقیقت یک محفظه می باشد که تجهیزات الکتریکی را در بر می گیرد و البته تابلو ها می توانند در بر گیرنده تجهیزات پنیوماتیک نیز باشند مانند شیر های برقی ، کمپرسور و …. به طور کلی لازم به ذکر است که جهت فراگیری فنون مربوط به تابلوهای برق نیاز به فراگیری چندین آیتم اصلی می باشد که در ذیل به اختصار عنوان می کنم :
۱- اصول کلی و استانداردهای مربوط به تابلو های برق و محفظه های الکتریکی مانند درجه حفاظتی IP و درجه بندی جداسازی محفظه ها Segregation و مقابله با عوامل جوی و …
۲- اصول تخصصی در مورد تابلو های برق ، مقادیر نامی مانند ولتاژ و جریان نامی و..
۳- آشنایی با تجهیزات الکتریکی و عملکرد آنها و نحوه انتخاب صحیح آنها
۴- آشنایی با تاسیسات الکتریکی وآُشنا با محاسبات مربوطه

تعاریف اولیه تابلو
انواع تابلوها :تابلوی ایستاده قابل دسترسی از جلو- سلولی-تمام بسته دیواری که خود این تابلو ها می توانند اصلی- نیمه اصلی و فرعی باشند.
تابلوی اصلی: در پست برق و بطرف فشار ضعیف ترانس متصل است.
تابلوی نیمه اصلی : این گونه تابلو ها ی برق بلوک ساختمانی یا قسمت مستقلی از مجموعه را توزیع و ازتابلوی اصلی تغذیه می شود .
تابلوی فرعی: برای توزیع و کنترل سیستم برق خاصی مانند موتور خانه- روشنایی و غیره به کار می رود و از تابلوی اصلی تغذیه می شود.
معمولاً تابلو های موتور خانه از نوع ایستاده و بقیه تابلوها از نوع توکار تمام بسته می باشد .در اینجا لیستی تهیه شده که شامل قطعات مکانیکی و الکتریکی داخلی تابلو می باشد. این لیست شامل ضخامت ورق – فریم تابلو – روبند- نوع رنگ کاری – جانقشه ای- یرق آلات- نوع تابلو(یک درب- دو درب – نرمال – اضطراری) اسم شرکت سازنده تابلو – اسم تابلو – چراغ سیگنال (رنگ- تعداد- وات – نوع لامپ – فیوز) مشخصات فیوزهای داخل تابلو به علاوه پایه فیوز – کلید مینیاتوری (تکفاز – سه فاز- ولتاژ قابل تحمل )رله- کنتاکتور –کلید گردان (با مشخصات کامل ) مشخصات ترمینال – مشخصات شین فاز – نول- مقره های پشت شین – نوع سیم کشی داخلی تابلو- نوع سیم کشی خط به تابلو – طریقه انتقال سیم در تابلو(ترانکینگ-استفاده از کمربند) استفاده از سیم یک تکه در تابلو – شماره گذاری خطوط روی ترمینال –استفاده از کابلشو . تمام این عناوین با مشخصات کامل می باشد .وجود این مشخصات باعث عمر بیشتر تابلو- خطر کمتر و تعویض آسانتر می شود.
* وجود سیم ارت در تابلوی برق ضروری و با رنگ سبز می باشد .
* در شمش کاری خطوط R -S – T به تر تیب با رنگ زرد- قرمز- آبی می باشد.
* در بعضی از تابلو ها روی درب تابلو ها یک سری کلید وجود دارد START- STOP یا یک کلید گردان که برای روشن و خاموش کردن روشنایی و یا موتور به کار می رود.
* برای تابلو ها دو نوع نقشه می کشند :
۱- رایزر دیاگرام که مکان تابلو در آن قید شده است .
۲- نقشه داخل تابلو (که خطوط – فیوز و کلیدها در آن کشیده شده است)
* شین ها با رنگ نسوز رنگ آمیزی می شود.
* کلید ورودی باید خودکار باشد. در مواردی که از کلید و فیوز جداگانه استفاده شود کلید باید قبل از فیوز نصب شود . بطوریکه با خاموش کردن کلید , فیوز نیز قطع شود. کلید اصلی حتی الامکان گردان باشد و از فیوز فشنگی استفاده شود.
* سیم کشی داخلی تابلو با سیم مسی تک لا افشان با عایق حداقل ۱۰۰۰ولت با مقطع مناسب انجام شود.
* ارتفاع بالاترین دسته کلید تابلو۱۷۵ سانتیمتر بیشتر نباشد و همچنین قسمت میانی از سطح زمین ۱۶۰ سانتیمتر باشد.
* استفاده از سیم ۱ برای روشنایی با کلید مینیاتوری۱۰ آمپر و سیم ۵/ ۲ برای پریزبا کلید مینیاتوری ۱۶ آمپر می باشد.
* محاسبه کابل از طریق سطع مقطع انجام می گیرد.
بقیه تابلوها از نوع توکار تمام بسته می باشد.

در قسمت زیر لیستی تهیه شده که شامل قطعات مکانیکی و الکتریکی داخلی تابلو می باشد.این لیست شامل:
ضخامت ورق – فریم تابلو – روبند- نوع رنگ کاری – جانقشه ای- یرق آلات- نوع تابلو(یک درب- دو درب – نرمال – اضطراری) اسم شرکت سازنده تابلو – اسم تابلو – چراغ سیگنال (رنگ – تعداد- وات – نوع لامپ – فیوز ) مشخصات فیوزهای داخل تابلو بعلاوه پایه فیوز – کلید مینیاتوری (تکفاز – سه فاز- ولتاژ قابل تحمل )رله- کنتاکتور –کلید گردان (با مشخصات کامل ) مشخصات ترمینال – مشخصات شین فاز – نول- مقره های پشت شین – نوع سیم کشی داخلی تابلو- نوع سیم کشی خط به تابلو – طریقه انتقال سیم در تابلو(ترانکینگ-استفاده از کمربند) استفاده از سیم یک تکه در تابلو – شماره گذاری خطوط روی ترمینال –استفاده از کابلشومی باشد. تمام این عناوین کامل می باشد .وجود این مشخصات باعث عمر بیشتر تابلو، خطر کمتر و تعویض آسانترآن می شود.

مراحل کلی ساخت تابلو:
۱- بخش فلز و جوشکاری:
بطور کلی نوع دستگاههای استقرار یافته در این بخش ادوات سنگین فلز کاری می باشد که به ترتیب عبارتند از:
گیوتین برش ـ پانچ های ۱۲ و ۸ تنی ـ خم ۴۰ تنی از نوع دیجیتالی ـ خم دستی ـ دستگاه مته کاری ـ دستگاه سه کاره برش (خم و سوراخ کاری شمشها) ـ دستگاه جوش ۲۵۰ A ـ سنگ فرز.
همه قطعات ابتدا وارد بخش برش شده و به اندازه های مطلوب مطابق نقشه درمی آیند. سپس با توجه به فرم و وضعیت مورد نیاز برای هر قطعه به بخش های پانچ و خم کاری و مته کاری برده می شود (البته بعضی از قطعات مستقیما به بخش خم کاری می روند و برای بعضی دیگر ابتدا به بخش پانچ و بعد به بخش خم می رود و بعضی از قطعات ممکن است یکی از دو حالت فوق را نداشته باشد. که شرح این فرآیندها در مراحل بعدی بطور کامل توضیح داده خواهد شد ).
قطعات خارج شده از این بخش وارد بخش جوشکاری می شود در این بخش قطعات مختلف ورودی ، با توجه به نیازشان جوشکاری می شوند. برای از بین بردن اثر خال جوشها و به منظور یکنواخت کردن سطح فلز در رنگ کاری بخش های جوشکاری شده خارجی را به بخش فرزکاری می برند در این بخش سطوح جوشکاری خارجی را توسط سنگ فرز صاف می کنند این مرحله پایان کار بخش فلزکاری و تأمین یا تغذیه ورودی بخش رنگ کاری می باشد (سایر اطلاعات مربوط به این بخش شامل فضای لازم برای دستگاه ها ـ تعداد اپراتور ـ سرویس کار و مشخصات دستگاه ها در بخش بعدی به تفسیر شرح داده خواهد شد).
۲- رنگ کاری:
قطعات ساخته شده در بخش فلزکاری پس از پرداخت کاری وارد بخش رنگ کاری می شود در این بخش
از رنگ های ساده برای محیط باز و رنگ های چرمی برای محیط بسته استفاده میشود
پودر رنگ را در داخل دستگاه رنگ پاش ریخته و آن را با ولتاژ ۲۰ kv بار دار می کنند و بدنه تابلو را به زمین متصل میکنند و عمل پاشش را انجام میدهیم .
و بعد آنها را از (چنگک) آویزان می کنیم تا رنگ کمی خود را بگیرد و خشک شود. سپس قطعات نیمه خشک شده را به (کوره) منتقل می کنیم و در درجه حرارت ۱۸۰ ۰c در مدت ۲۰ دقیقه قرار می دهیم.
۳- مونتاژ بدنه و اسکلت داخلی:
در این بخش کلیه قطعات رنگ آمیزی شده با توجه به مکانهایی که برای آنها مشخص شده به همدیگر متصل می شوند. البته در مونتاژ بدنه به خاطر تلرانسی که در ساختمان قطعات وجود دارد و همچنین عدم اطمینان پانچ زنی در مرحله فلزکاری بعضی از سوراخ کاریها در این بخش روی قطعات صورت
می گیرد که در بخش فرآیند شرح آنها داده خواهد شد.

۴- مونتاژ الکتریکی:
بدنه و اسکلت مونتاژ شده در بخش مونتاژ وارد این بخش می شود و در این بخش کلیه ادوات الکتریکی شامل ، فیوز ـ کلید ـ کنتاکتور ـ رله ـ پریز ـ فتوسل ـ لامپ و شینه ها روی اسکلت داخلی تابلو نصب می شود و این اسکلت داخلی ، روی پایه های داخلی تابلو نصب می شود. البته در مورد (شینه های الکتریکی) داخل تابلو باید توضیح داد که این شینه ها از (نوارهای مسی) که به صورت کلاف هستند در بخش (برش شمش) با توجه به اندازه های مورد نیاز بریده و خم و سوراخ می شود و روی آن (وار نیش) قرار می گیرد سپس مدار توسط تکنسین برق تست می شود و تابلو تکمیل شده به انبار مربوطه منتقل می شود .
در ابتدا قطعات و المان هایی که برای ساخت تابلو های برق مورد استفاده قرار میگیرند را معرفی میکنیم:

۱- کابلشو:
برای اتصال سر کابل به شینه ها و ترمینال ها از کابلشو اشتفاده میشود. کابلشو ها در اندازه های متفاوت برای کابل ها ی با قطر متفاوت ساخته میشوند.
به منظور اتصال کابلشو به سر کابل (کابلشو زندن) ابتدا کابلشو متناسب با قطر سیم را انتخاب نموده و سپس روکش قسمتی از سر کابل را که در کابلشو میتواند قرار بگیر با تیزبر برمیداریم و در نهایت با دستگاه پرس کابلشو را بر روی سیم محکم میکنیم.
برای پرس کابلشو میتوان از دستگاه پرس دستی یا دستگاه پرس روغنی استفاده نمود. هنگام پرس کابلشو بر روی سیم باید دقت نمود که پرس را از قسمتی شروع کنیم که به کابل نزدیکتر است و طی چند مرحله (سه یا چهار مرحله بسته به قطر کابلشو) تا قسمتی که نوک سیم درون کابشو میباشد را پرس میکنیم. با ید توجه کرد که پرس را میتوان دو باز انجام داد بار اول تیغه ای را که اندازه اش از کابلشو کمی بزرگتر است بکار ببریم و بار دیگر تیغه ی متناسب با کابلشو را استفاده کنیم. این امر موجب میشو که برآمدگی سطح کابلشو بعد از پرس کمتر باشد و سطح صافتری را داشته باشیم و این خود موجب میشود که گرادیان میدان روی کابلشو کمتر شود.
پس از پرس زدن قسمتی از کابلشو را که نیازی نیست با هادی های دیگر در تماس باشد با عایق مناسبی مانند ریکم میتوان پوشانید.
نحوه ی عایق کردن به این صورت میباشد که ابتدا عایق را بر روی سطح مورد نظر قرار داده و سپس با حرارت مستقیم شعله عایق را کاملا بر روی هادی تثبیت میکنیم. باید دقت شود که حرارت بطور کاملا یکنواخت به عایق داده شود تا هوا در زیر آن نفوذ نکند و حرارت زیادی که ناشی از ثابت نگه داشتن شعله در یک نقطه است موجب سوختن عایق نگردد.
شکل زیر نمونه هایی از کابلشو را در اندازه های متفاوت نشان میدهد.

۲- انگشتی:
برای اتصال دو کابل بهم یا مفصل زدن بین دو کابل استفاده میشود و در اندازه های متفاوتی برای کابل های با قطر متفاوت ساخته میشوند.
برای مفصل زدن بر روی کابل ابتدا انگشتی متناسب با کابل را انتخاب نموده و سپس روکش سر کابل ها را به اندازه ی نصف طول انگشتی با تیزبر جدا کرده و کابل ها را از دو طرف درون انگشتی قرار داده و انگشتی ها را توسط دستگاه پرس بر روی کابل محکم میکنیم.
در نهایت قسمتی از کابل را که با انگشتی بهم متصل نموده ایم با عایق مناسب کاملا میپوشانیم.
شکل زیر نمونه هایی از انگشتی را در اندازه های مختلف نشان میدهد.
۳- ترمینال:
از ترمینال در انتهای کابل هایی که جهت تغذیه ی مصرف کننده تعبیه شده اند استفاده میشود تا بتوان مصرف کننده را به راحتی به تغذیه کننده متصل نمود. باید توجه داشت که کابل های تغذیه کننده و مصرف کننده توسط کابلشو به ترمینال متصل میگردند.
در شکل زیر در ردیف سمت راست نمونه هایی از روکش ترمینال در اندازه های متفاوت قرار دارد و در ردیف وسط تر مینال ها در اندازه های متفاوت قرار دارند و در ردیف سمت چپ دو نمونه ترمینال در اندازه های متفاوت و یک نگهدازنده ی ترمینال را میتوانید مشاهده کنید.

۴- گلند:
گلند در قسمتی از تابلو بکار میرود که کابل از خارج تابلو به آن وارد میشود این امر موجب میگردد که بدنه ی تیز تابلو به روکش کابل ها صدمه نزند از آنجایی که ممکن است قطر کابل ها متفاوت باشد گلند ها در اندازه های گوناگونی ساخته میشوند.
در شکل زیر نمونه هایی از گلند را در اندازه های مختلف میبینید.

۵- مقره:
جهت ایزوله نمودن شینه ها و هادی های درون تابلو از بدنه ی آن از مقره ها استفاده میکنند که جنس آنها باید خاصیت عایقی خوبی داشته باشد تا بتواند این امر را برای ما میسر سازد.
مقره ها با توجه به کاربرد آنها شکل ظاهری متفاوتی دارند و همچنین در ولتاژهای متفاوت باید از مقره با اندازه ی متفاوت استفاده نمود.
در شکل های زیر نمونه هایی از مقره را در اندازه و شکل های متفاوت مشاهده میکنید که کاربرد هر کدام و همچنین استفاده ی آنها در رنج های مختلف ولتاژی همراه عکس توضیح داده شده است.
شکل زیر چند نمونه از مقره های فشار ضعیف را نشان میدهد که شینه به یک طرف آن پیچ میشود و طرف دیگر آن به بدنه پیچ میشود.

۶- شینه:
برای آماده سازی شینه ها که برای ارتباط مسیر الکتریکی بین کلید و فیوز ها می باشد از یک دستگاه برش مخصوص استفاده می شود . که علاوه بر وظیفه برش وظیفه خم کاری شینه ها را نیز بر عهده دارد مقطع این شینه ها ( ۳۰*۳cm ) می باشد و طول آن با توجه به فاصله اتصالات متغیر می باشد و به تعداد مراحل انشعاب روی این شینه ها سوراخ ایجاد می شود و به همدیگر پیچ می شود . البته این شینه ها توسط وارنیش از یکدیگر عایق می شوند که ابتدا وارنیش را روی شینه می کشند و سپس روی وارنیش را حرارت می دهند تا وارنیش به شینه بچسبد و درنیاید ، رنگ وارنیش زرد ، آبی و قرمز می باشد در شکل روبرو یک حلقه شینه را مشاهده مینمایید.

۷- ترانس جریان (ct):
Ct برای نمونه برداری از جریان مورد استفاده قرار میگیرد این نمونه برداری با نسبت های مختلفی صورت میگیرد و جریان اصلی را با کمک ct تا حد زیادی کاهش میدهند و این نمونه ی کاهش یافته را میتوان به آمپرمتر داد و آمپرمتر مقدار واقعی جریان را نشان میدهد.
شکل زیر دو نمونه ct را نشان میدهد.

۸- جعبه فیوز:
فیوز های کاردی را میتوان درون جعبه فیوز نیز قرار داد که مزیت آن نسبت به پایه فیوز این است که در این حالت فیوز ها را میتوان بصورت سه فاز قطع و وصل نمود و نیازی به فیوز کش نیز نمیباشد.باید توجه داشت که عمل قطع و وصل را اگر زیر بار انجام میدهیم تا حد امکان سریع انجام شود تا از عمر جعبه فیوز کاسته نشود.
شکل زیر نمونه ای از جعبه فیوز میباشد.

۹- خازن :
برای ساختن تابلو های پست خازنی جهت کاهش مصرف توان راکتیو برخی کارخانجات از خازن ها در تابلو برق استفاده میشود.
خازن ها با اعمال راکتانس خازنی به مدار ، به شکل موثر در مقابل راکتانس القایی مواد واکنش نشان داده شده و امپدانس مدار راتغییر می دهند . این عمل به نوبه خود ممکن است موجب افت یا افزایش ولتاژ مدار گردد . وجود خازن همچنین به بهبود ضریب توان مدار منجر گشته و از این طریق جریان مورد نیاز جهت تامین یک بار مشخص را کاهش داده و تافات مدار را کم می نماید.
در شکل های زیر و شکل صفحه ی بعد دو نمونه خازن سه فاز را مشاهده میکنید.
-۱۰لیمت سوئیچ یا میکروسوئیچ
از لیست سوئیچ در مدارهای فرمان برای کنترل و محدود کردن حرکت قسمتهای مکانیکی، تغییر جهت حرکت و در تایمرها و شناورها و . . . به عنوان کلید برای قطع یا وصل استفاده می شود.
ساختمان این کلید مانند شستی بوده و توسط سیستم متحرک به آن نیروی فشاری وارد شده یا کشیده می شود. در میکروسوئیچ نیز مانند شستی با بر طرف شدن نیروی مکانیکی وارد به اهرم آن، مجدداً انرژی ذخیره شده در فنر میکروسوئیچ، آن را به حالت اول بر می گرداند.
۱- کلید محدود کننده فشاری انتهایی
۲- کلید محدود کننده قرقره ای
۳- کلید محدود کننده قرقره ای از راست
۴- کلید محدود کننده قرقره ای یک طرفه از چپ
۵- کلید محدود کننده قرقره ای دو طرفه
۶- کلید محدود کننده آنتنی دو طرفه

چند نمونه لیمیت سوئیچ ساده
-۱۱رله ها
رله های زمانی (تایمرها)
تایمر دستگاهی است که می تواند در یک زمان مشخص که بر روی آن تنظیم می شود، توسط یک میکروسوئیچ، مدارهایی را قطع یا وصل نماید. رله های زمانی در انواع مختلف ساخته می شوند.
رله زمانی یا تایمر موتوری یا الکترومکانیکی
این تایمر از یک موتور کوچک با قطب چاکدار تشکیل می شود که از طریق چرخ دنده یک دیسک را می چرخاند، بر روی دیسک زائده ای تعبیه شده است که با حرکت دیسک و پس از مدت زمانی کنتاکتهایی از یک میکروسوئیچ را باز و تعداد دیگری را می بندد.

رله زمانی یا تایمر الکترونیکی
از تایمرهای الکترونیکی برای تنظیم زمانهای کمتر از ثانیه تا چندین ثانیه استفاده می شود. در ساختمان این تایمرها از مدارات و اجزا الکترونیکی استفاده می شود. در نوعی از این تایمرها با شارژ و دشارژ شدن خازن بوبین یک رله کوچک تحریک می شود. به عبارت رله هنگامی وصل می شود که خازن شارژ شده، ولتاژ دو سر آن برابر ولتاژ مورد نیاز برای وصل رله شود پس از وصل رله بار ذخیره شده در خازن روی مقاومتی که توسط کنتاکت باز رله به دو سر خازن وصل می شود تخلیه می گردد.
نکته ۶ : در تایمر نوع خازنی می توان با تغییر ظرفیت خازن زمان تایمر را تنظیم نمود.

رله زمانی هیدرولیکی
در این رله که از سیستم هیدرولیکی بهره می گیرد، وقتی جریان برق به رله وصل می شود مقداری روغن در داخل رله جا به جا می شود. برای بازگشت روغن به محل اولیه زمانی لازم است که این زمان را به عنوان زمان تایمر مورد استفاده قرار می دهند.
رله زمانی یا تایمر نیوماتیکی (پنوماتیکی)
در این تایمر از خاصیت ذخیره سازی و فشردگی هوا استفاده می شود. هنگامی که بوبین تحریک، قسمت متحرک را جذب می کند قطعه ای که شبیه به دم آهنگری است فشرده شده هوای آن از طریق سوپاپ یک طرفه خارج می شود. هنگامی که جریان بوبین قطع می شود، دم از طریق فنر به حالت اولیه خود بر می گردد و از طریق سوپاپ تنظیم از هوا پر می شود وقتی که دم به حالت عادی برگشت کنتاکتها تغییر وضعیت می دهند.
نکته ۷ : تفاوت تایمر موتوری با تایمر نیوماتیکی در این است که تایمر موتوری پس از تنظیم و وصل بوبین آن به ولتاژ، شروع به کار می کند در حالی که تایمر نیوماتیکی پس از قطع ولتاژ از بوبین آن، شروع به کار می کند. در بسیاری موارد، تایمر نیوماتیکی بر روی کنتاکتورهای مدار وصل می شود تا پس از وصل کنتاکتور، دم رله فشرده شود.

رله زمانی بی متال یا حرارتی (تایمرحرارتی)
این نوع تایمر با استفاده از خاصیت بی متال کار می کند و بر دو نوع است. رله حرارتی ذوب شونده و رله حرارتی منعکس کننده میله ای هنگامی که جریان از بی متال عبور می کند، گرم می شود و پس از مدتی در اثر تغییر شکل عمل کرده، مدار را قطع یا وصل می کند. دقت این نوع تایمر زیاد نیست و آب و هوای محیط بر روی آن اثر می گذارد.

چگونگی قطع و وصل یک رله حرارتی در دستگاه گرم کن

به طور کلی رله های زمانی یا تایمرها را به دو دسته کلی تقسیم می کنند :
۱- رله های تأخیر در وصل (ON- DELAY) : به رله ای گفته می شود که در آن باید به رله انرژی داده شود و سپس رله عمل کرده کنتاکتی را باز یا بسته کند مانند تایمر موتوری.
۲- رله های تأخیر در قطع (OFF- DELAY) : به رله ای گفته می شود که بعد از قطع شدن انرژی، عمل کرده کنتاکتی را باز یا بسته می کند مانند تایمر نیوماتیکی.

-۱۲لامپ سیگنال
برای نشان داده حالت وصل یا قطع یک مدار از لامپ سیگنال استفاده می شود برای افزایش عمر لامپ می توان لامپی را انتخاب نمود که ولتاژ نامی آن بیشتر از ولتاژ تغذیه لامپ باشد. مثلاً برای شبکه ۲۲۰ ولتی از لامپ ۲۶۰ ولت استفاده شود. گاهی از لامپهای با ولتاژ و قدرت کم مانند لامپهای رشته ای ۶، ۱۲، ۲۴ ولت و ۲ تا ۴ وات نیز در مدارهای فرمان استفاده می شود که در این صورت به یک ترانسفورماتور نیز احتیاج می باشد که معمولاً بر روی پایه خود لامپ مونتاژ می شود.

یک لامپ شستی همراه با کلیدقطع و وصل
-۱۳کلیدها
در تأسیسات فشار ضعیف برای قطع و وصل کردن مدارهای مختلف الکتریکی و همچنین برای حفاظت الکتریکی ادوات، تأسیسات و مصرف کنندههای بزرگ از کلیدهای فشار ضعیف مختلفی استفاده می شود .
عمدتاً این کلیدها در سطوح ولتاژ پایین تر از یک کیلو ولت کاربرد دارند که میتوان آنها را به چهار دسته مهم تقسیم نمود:
۱- کلیدهای دستی که شامل کلید تیغهای یا چاقویی، کلید پاکو یا گردان و کلید فیوز م یشوند.
۲- کلیدهای خودکار که شامل کلیدهای هوایی، کلیدهای بدنه تزریقی و کلیدهای مینیاتوری م یباشند.
۳- کلید محافظ الکتروموتور
۴- کلید مغناطیسی یا کنتاکتور
در میان کلیدهای دستی، کلیدهای تیغه ای یا چاقویی به علت سادگی و ارزانی، به خصوص همراه با فیوز مورد استفاده زیادی دارند . کلیدهای تیغه ای معمولا در مدارهای کنترل و فرمان به کار برده می شوند .
این کلیدها همچنین برای برق رسانی به الکتروموتورهای تک فاز کوچک و وسایل الکتریکی جریان دائم، بسیار مناسب هستند.
کلیدهای گردان نیز برای جریان های الکتریکی کم و در حدود ۱۰۰ آمپر ساخته م یشوند و معمولاً قابل قطع هستند و برای کاربردهای مختلفی DC و AC در زیر بار هستند . این کلیدها قابل استفاده در جریان های تولید و عرضه می شوند. نصب اینگونه کلیدها در داخل و یا روی تابلو بسیار ساده است.
کلید فیوز نیز برای جلوگیری از خطرات احتمالی در موقع تعویض فیوزها در شبکه فشار ضعیف کاربرد دارد. این کلید نسبت به کلید خودکار ارزانتر و از نظر جای گیری و ابعاد کوچکتر است . مورد استعمال آن بیشتر در توزیع برق کارخانجات، روشنایی، پست های ترانسفورماتور و خطوط انتقال انرژی شعاعی می باشد .
همچنین در مواقعی که قدرت قطع بالایی احتیاج باشد به جای فیوز از این کلیدها استفاده میشود.

در بسیاری از موارد ازکلیدتنها به عنوان یک وسیله قطع و وصل مدار استفاده نشده بلکه پاره ای از وظایف حفاظتی را نیز به کل ید محول می کنند. در مواردی که حفاظت از تجهیزات مختلف نظیر تأسیسات روشنایی، سیم، کابل و ماشین آلات صنعتی در برابر اضافه بار، جریان اتصال کوتاه و غیره مد نظر باشد، از کلیدهای خودکار استفاده میشود. کلیدهای خودکار نسبت به فیوزها و کلیدهای دستی دارای مزایای نیز میباشند:
۱- کلید خودکار پس از قطع مدار در اثر جریان زیاد و یا هر عامل دیگری، بلافاصله مجدداً آماده بهره برداری میباشد.
۲- با کمک کنتاکت های فرعی که در آن تعبیه شده است، می توان وضعیت کلید در هر حالت ، یعنی حالت های قطع، وصل یا وقوع خطا را توسط سیگنالهای مناسب تعیین و در اتاق فرمان منعکس نمود.
۳- ساختمان این نوع کلیدها به گونهای است که اگر کلید را برروی یک مدار اتصال کوتاه شده ببندیم، پس از بسته شدن کلید، رله اضافه جریان سریعاً کلید را قطع میکند.
جدیدترین نوع از این کلیدها قادرند جریان های اتصال کوتاه را که حتی به ۱۰۰ برابر جریان نامی آن میرسد نیز بدون خسارت دیدن کلید قطع کنند . بنابراین، این نوع کلیدها از قدرت قطع خوبی برخوردار هستند.
در نوعی از کلیدهای خودکار که مکانیزم سیستم اطفاء جرقه در هوای آزاد صورت می گیرد، به کلیدهای هوایی معروف هستند که دارای قدرت قطع نسبتاً خوب و عمر مفید زیادی می باشند. جریان نامی این کلیدها تا ۱۰۰۰۰ آمپر نیز وجود دارد . در این کلیدها حفاظ ت های مختلفی در نظر گرفته شده که مشخصات مربوط به این حفاظت ها، به صورت کامل و با جزئیات زیاد با استفاده از دکم ههای روی آن، قابل تنظیم است و معمولا به عنوان کلید اصلی در شبک ههای توزیع استفاده میشود.
در نوع دیگری از این کلیدها، بدنه آنها به کمک نوع خاصی از قالب های تزریق ساخته می شود و مجموعهای از رله های حفاظتی در داخل حجم کوچکی از آنها قرار دارند که به این نوع کلیدها، کلیدهای بدنه تزریقی یا کام پکت گفته می شود. این کلیدها برای جریان های نامی تا ۲۰۰۰ آمپر نیز وجود دارند و در آن ها معمولا حفاظت در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه در نظر گرفته شده است . مشخصات تریپ این حفاظت ها معمولا قابل تنظیم هستند.
نوع دیگری ازکلید های خودکار، به کلیدهای مینیاتوری معروفند. این کلیدها برای جریان های نامی کم و تا ۶۳ آمپر تولید می شوند. در این کلیدها ممکن است حفاظت در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه نیز وجود داشته باشد که به طور معمول مشخصات مربوط به این حفاظت ها غیر قابل تنظیم هستند . این کلیدها برای مصارف خانگی زیاد استفاده می شوند و دارای قدرت قطع پایینی نسبت به بقیه کلیدهای خودکار هستند.
کلید محافظ موتور یک نوع بخصوص از کلید خودکار با قطع کننده جریان زیاد است و می تواند جریان شدید الکتروموتور را در زمان راه اندازی تحمل کند، بدون اینکه باعث قطع کلید شود . در این کلیدها، می تواند حفاظت های مختلفی نظیر اضافه بار، اتصال کوتاه، حفاظت در برابر تکفاز شدن الکتروموتور، افت ولتاژ می تواند قابل تنظیم باشد.
کلید مغناطیسی نوعی از کلیدهای فشار ضعیف اس ت که در آن تا هنگامی که از سیم پیچ الکترومغناطیسی نگهدارنده آن جریان عبور کند، بسته است و به محض قطع جریان یا ولتاژ از سیم پیچ نگهدارنده، کلید خود به خود باز شده و مد ار را قطع میکند. در این حالت کنتاکت هایی که قبلا باز بوده اند بسته و کنتاکت هایی که قبلا بسته بوده اند، باز می شوند. از این کنتاکت ها در مدارهای فرمان و قدرت استفاده میشود.

کلید فیوز:
بسیاری از حوادثی که در شبکه فشار ضعیف منجر به برق گرفتگی م ی شود، مربوط به قوس الکتریکی است که درموقع تعویض فیوز یعنی در هنگام درآوردن فیوز زیر بار و یا جا انداختن آن در زیر جریان اتصال کوتاه، به وجود می آید. لذا برای جلوگیری از خطراتی که در موقع تعویض فیوزها در شبکه فشار ضعیف پیش میآید، بهتر ومناسبتر است که به جای کلید و فیوز از کلید فیوز استفاده شود. در کلیدفیوز، فیوزها بر روی درب کلید سوار شده و با باز کردن درب ک لید، فیوزها از شبکه جدا م ی شوند که می توان با بیرون آوردن درب کلید نسبت به تعویض فیوزها اقدام نمود . پس از تعویض فیوزها نیز، درب کلید در داخل مجموعه جا زده شده و با بستن آن، فیوزها در شبکه قرار می گیرند. در مواقعی که جریان اتصال کوتاه شبکه یا مصرف کننده پشت فیوز خیلی زیاد باشد، اجباراً به خاطر قدرت قطع مناسب باید از کلیدفیوزها استفاده شود. کلید فیوز نسبت به کلیدهای خودکار ارزانتر و از لحاظ جایگیری و ابعاد کوچکتر است.
کلید مینیاتوری:
کلیدهای مینیاتوری در حقیقت کلیدهای خودکار در انداز ههای کوچک هستند که تا جریان نامی ۶۳ آمپرساخته می شوند. این کلیدها در تابلوی توز یع خانگی و نیز در بارهای کوچک در شبکه های صنعتی عمل قطع و وصل و حفاظت در مقابل اتصال کوتاه و اضاف ه بار را انجام م یدهند. درصورت بروز اضافه بار یا جریان اتصال کوتاه، رله بی متال یا قطعکننده مغناطیسی مدار را قطع م یکند و کلید به حالت قطع برمیگردد.
کلیدهای مینیاتوری از لحاظ حفاظت نسبت به فیوزها ترجیح داده می شوند. چون دقت عمل بیشتری داشته و پس از عمل قطع، صدمه نمی بینند و می توان پس از رفع عیب به سرعت مدار را مجدداً وصل کرد . این کلیدها بهصورت یک قطب، دو قطب، سه قطب و چهارقطب موجود هستند.
کلیدهای مینیاتوری به کلاس های مختلف تقسیم می شوند که فرق این نوع کلیدها در جریان اتصال کوتاه آنها میباشد:

کلاس A که کلیدهای فوقالعاده حساس بوده و تا دو برابر جریان نامی را تحمل میکند.
کلاس B برای بارهای غیر موتوری همانند روشنایی کاربرد داشته و تا چهار برابر جریان نامی را تحمل میکند.
کلاس C برای بارهای موتوری استفاده شده و تا شش برابر جریان نامی را تحمل میکند.
کلاس D بهمنظور حفاظت بارهای خازنی و یا بارهایی که جریان هجومی می کشند، کاربرد داشته و تا ۱۳ برابر جریان نامی را میتواند تحمل کند.

کلیدهای تابع فشار (کلیدهای گازی)
این کلیدها برای کنترل سطح گاز داخل مخازن و کمپرسورها، تنظیم فشار آب داخل لوله ها و روشن و خاموش کردن اتوماتیک این دستگاه مورد استفاده قرار می گیرد. عامل فرمان این کلید، فشار گاز یا مایع داخل مخزن است. فشار گاز مؤثر، بر صفحه داخلی کلید، نیرویی وارد می کند که باعث تحریک کلید شده یک کنتاکت باز را بسته و یا کنتاکت باز را بسته و یا کنتاکت بسته ای را باز می کند حرکت برگشت را می توان به وسیله فنر تأمین کرد.

چند نمونه از کلیدهای تابع فشار

کلیدهای شناور
آب و یا مایعات داخل منبع ها و استخرها و مخازن مورد استفاده قرار می گیرد. ساختمان این کلید از وزنه تعادل و یک قسمت شناور و یک میکروسوئچ تشکیل می شود. با تغییر سطح مایع داخل مخزن، شناور تغییر مکان داده و به میکروسوئیچ داخل کلید فرمان می دهد و باعث قطع و وصل مدار می شود.

چشمهای الکتریکی (سنسورها)
نوعی کلید فرمان دهنده است که بدون برخورد فیزیکی با دست یا هر وسیله دیگری توسط سیستم چشم الکتریکی از فاصله حدقل یک میلیمتر و حداکثر هشت متر عکس العمل نشان داده و فرمان صادر می کند و توسط رله ای که در داخل آن به کار رفته، کنتاکتهایی را باز می کند یا می بندد و در نتیجه دستگاه های مورد نظر را فرمان می دهد. از این کلید در دستگاه های صنعتی و خطوط تولید استفاده فراوان می شود.
نمونه ای از چشم الکتریکی (سنسورها)

کلیدهای تابع دور (گریز از مرکز)
کلیدهای تابع دور در الکتروموتور جهت خارجی کردن سیم پیچ کمکی از مدار استفاده می شوند. با کم و زیاد شدن سرعت گردش محور موتور وزنه های دو طرف به محور نزدیک و یا دور می شوند و به این ترتیب طوق روی محور مانند آنچه در شکل ۱۷- ۷ نشان داده شده است در امتداد مسیر S حرکت کرده باعث قطع و وصل یک کلید می شود.

نمونه ای از یک کلید گریز از مرکز

کلیدهای تابع درجه حرارت
این کلیدها به سه نوع میله ای ، گازی و بی متالی موجود می باشند. در نوع میله ای آن یک میله داخل لوله قرار گرفته است. و یک طرف آن میله آزاد می باشد و چون ضریب انبساط حرارتی میله و لوله با یکدیگر متفوت بوده و در نتیجه با تغییر درجه حرارت باعث تغییر مکان سر آزاد میله خواهد شد که این تغییر مکان می تواند یک کلید را قطع و وصل نماید.
-۲۲شستی ها : در مدارهای با کنتاکتور اغلب برای دادن فرمان روشن و خاموش از شستی استفاده توسط دست فرمان گرفته و در صورتی که برای وصل مدار به کار رود دارای دو کنتاکت باز و وقتی برای قطع مدار مورد استفاده قرار گیرد دارای دو کنتاکت بسته می باشد. که حالت باز آن را Start و حالت بسته آن را Stop می گویند.
۱۴-انواع فیوزها:
در کلیه تأسیسات الکتریکی برای جلوگیری از صدمه دیدن و معیوب شدن وسایل و یا قطع کردن دستگاههای معیوب از شبکه که براثر عوامل مختلف از قبیل نقصان عایق‌بندی، ضعف استقامت الکتریکی یا مکانیکی و یا ازدیاد بیش از حد جریان مجاز (اتصال کوتاه) وسایل حفاظتی مختلف به کار می‌رود.
این وسایل باید طوری انتخاب شوند که در اثر اضافه بار و یا اتصال کوتاه در کوتاهترین زمان ممکن و قبل از این که صدمه‌ای به سیمها و تجهیزات الکتریکی شبکه برسد مدار قسمت معیوب را قطع کنند. یکی از این وسایل حفاظتی فیوز است فیوزها از نظر زمان قطع بر حسب منحنی ذوب سیم حرارتی داخل آنها به دو نوع کند کار و تنر کار تقسیم می‌شوند. فیوزهای تند کار دارای زمان قطع کمتر از فیوزهای کند کار بوده و به همین دلیل در مصارف روشنایی به کار می‌روند. فیوزهای کند کار دارای زمان قطع طولانی‌تری بوده در نتیجه برای راه‌اندازی موتورهای الکتریکی به کار می‌روند. تحمل جریان راه‌اندازی موتور در حدود ۳ تا ۷ برابر جریان نامی است که بر روی کلیه فیوزها جریان نامی آنها نوشته می‌شود که این جریان کمتر از جریان ماکزیمم تحمل فیوز است.
فیوزها در انواع فشنگی، اتوماتیک (آلفا)، مینیاتوری، بکس، کاردی (تیغه‌ای)، شیشه‌ای یا کارتریج و فیوزهای فشار قوی ساخته می‌شوند.

الف) فیوز فشنگی:
این فیوزها از یک سیم حرارتی تشکیل شده‌اند، زمانی که جریان از حد مجاز بیشتر شود ذوب شده و موجب قطع کامل مدار می‌گردند. معمولاً از فیوزهای فشنگی برای حفاظت مدار در مقابل اتصال کوتاه استفاده می‌شود. فیوزهای فشنگی از دو قسمت اصلی بنام پایه و کلاهک تشکیل شده‌اند. جنس قسمت عایق آنها از چینی یا سرامیک می‌باشد پایه فیوز دارای دو پیچ ورودی و خروجی جریان است و کلاهک و فشنگ روی آن بسته می‌شود. کلاهک یا نگهدارنده فشنگ فیوز به وسیله پیچ به پایه وصل می‌شود. چنس فشنگ فیوز از چینی یا سرامیک بوده و سیم حرارتی از سوراخ وسط آن عبور داده می‌شود. معمولاً اطراف سیم حرارتی را از خاک کوارتز یا ماسه ریز پرمی‌کند. خاصیت این پودر این است که در هنگام قطع فیوز ذوب شدن سیم حرارتی باعث خاموش شدن جرقه تولید شده در داخل فشنگ می‌شود و از ترکیده شدن فشنگ در اثر جرقه جلوگیری می‌نماید. جنس کلاهک نیز عایق است و قسمتهای هادی که روی آن نصب می‌شود از قلز برنج می‌باشد معمولاً روی فشنگ پولک رنگی نصب می‌شود که این پولک نشان دهنده آمپر فیوز می‌باشد. همچنین در هنگام سوختن فیوز پولک از محل خود خارج شده و می‌توانیم تشخیص دهیم که فیوز سوخته است.

فیوزهای فشنگی را فیوزهای حلزونی نیز می‌گویند.
فیوزهای فشنگی را فیوز تنبل یا کند کار نیز می‌نامند.

کاربرد فیوزهای فشنگی:
چون فیوزهای فشنگی در زمان جریان غیرمجاز مقداری با تأخیر عمل می‌کنند در نتیجه از این فیوزها برای حفاظت موتورهای سه فاز و تکفاز آسنکرون در مقابل اتصال کوتاه استفاده می‌شود چنانکه می‌دانیم جریان راه‌اندازی این موتورها در حدود ۳ تا ۷ برابر جریان نامی موتور می‌باشد به همین دلیل چون این فیوزها دارای زمان قطع طولانی هستند در نتیجه تحمل جریان راه‌اندازی را داشته و زود نمی‌سوزد. نحوه انتخاب فیوزهای فشنگی برای موتروهای القائی به اینصورت است که جریان فیوز را دو برابر جریان نام موتور انتخاب می‌کنیم مثلاً اگر یک موتور سه فاز بر روی پلاک آن جریان ۱۲A آمپر نوشته شده باشد برای هر فاز آن از یک فیوز فشنگی ۲۵A آمپر استفاده می‌کنیم.
نکته مهم اینکه هیچ گاه برای حفاظت سیستم برق منازل از فیوز فشنگی استفاده نکنیم زیرا اولاً یکبار مصرف بوده ثانیاً در صورت بروز اضافه بار و برق گرفتگی سریع عمل نمی‌کند و موجب صدمات جبران ناپذیری می‌گردد. توجه داشته باشیم که هیچ گاه فیوزهای سوخته فشنگی را با گذاشتن تکه سیم در داخل فشنگ مورد استفاده قرار ندهیم زیرا ممکن است جریان سیم جایگزین شده، بالاتر از جریان فیوز باشد و موجب صدمه زدن و سوختن دستگاهها و مدارات مربوطه شود پس به طور کلی نتیجه می‌گیریم که بیشترین کاربرد فیوزهای فشنگی برای حفاظت موتورهای القائی آسنگرون در مقابل اتصال کوتاه می‌باشد.
ب) فیوز اتوماتیک یا آلفا:
نوع دیگر از فیوز اتوماتیک است که عبور جریان بیش از حد مجاز از آن موجب قطع مدار می‌شود می‌توان دوباره شستی روی فیوز فشار داد تا ارتباط برقرار شود. اغلب فیوزهای اتوماتیک در دو حالت اتصال کوتاه و اضافه‌ بار مدار را کنترل می‌کنند پس از قطع شدن این فیوزها باید زمان کوتاهی صبر کرد تا فیوز سرد شود و دوباره شستی آن را فشار داد تا مدار را وصل کند به طور کلی در فیوزهای اتوماتیک از دو عنصر حرارتی و مغناطیسی استفاده شده است که قسمت مغناطیسی را مقابل اتصال کوتاه و قسمت حرارتی مدار را در مقابل اصافه بار (افزایش تدریجی جریان) حفاظت می‌کند کاربرد این فیوزها بیشتر در حفاظت سیستم برق منازل مسکونی می‌باشد.
ج) فیوزهای مینیاتوری:
نوع دیگری از فیوزها فیوز اتوماتیک است که به عنوان کلید نیز از آن استفاده می‌شود به همین دلیل به آن کلید فیوز مینیاتوری نیز گفته می‌شود ساختمان داخل آن شبیه فیوز اتوماتیک است و از سه قسمت رله حرارتی و رله مغناطیسی تشکیل شده است چون روی فیوز مینیاتوری یک کلید قرار گرفته است که با استفاده از آن می‌توان مانند یک کلید مدار را قطع و وصل نمود و در اصل این کلید شبیه شستی روی فیوز اتوماتیک یا آلفا عمل می‌کند این فیوز نیز مدار را در برابر اتصال کوتاه و اضافه بار حفاظت می‌نماید با توجه به مرغوبیت سرعت عمل بهتر حجم کمتر و ارزانتر بودن قیمت و همچنین خاصیت کلید داشتن امروزه جایگزین فیوزهای آلفا شده‌اند و در اغلب منازل و مکانها از این فیوزها استفاده می‌شود. فیوزهای مینیاتوری در دو نوع سه فاز و تکفاز ساخته می‌شوند.

د) فیوزهای فشار قوی:
این فیوزها برای جریان بالاتر از ۲۰۰A آمپر مورد استفاده قرار می‌گیرند و در شبکه‌هایی با توان زیاد از آنها استفاده می‌شود این فیوزها دارای دسته‌ای می‌باشند که توسط آن فیوزها را در جای خود قرار می‌دهند و یا خارج می‌کند و به آن فیوزکش می‌گویند چنین فیوزهایی در تابلوها با جریان و توان بالا مانند پستهای برق کارخانجات مورد استفاده قرار می‌گیرند و به آنها فیوز کاردی نیز می‌گویند.
فیوزهای فشار قوی با توان و جریان بالا را با حروف NH نشان می‌دهند.
فیوزهای فشار قوی با توان ـ جریان و ولتاژ بالا را با حروف HH نشان می‌دهند.

۱۵-فتوسل
وسیله‌ای است که نسبت به نور حساس بوده و با برخورد شعاعهای نوری به صفحه آن باعث افزایش مقاومت اهمی یک مقاومت نوری می‌شود در این حالت مدار را قطع می‌کند. با کاهش نور مقاومت اهمی کقاومت نوری کم شده و مانند یک هادی عمل می‌کند. در این حالت ولتاژی را به رله داخل آن رسانده و موجب وصل شدن رله می‌گردد در داخل رله یک کلید باز وجود دارد که با تحریک رله جریان را از خود عبور داده، در واقع کنتاکت باز و بسته می‌شود. از این عملکرد فتوسل می‌توانیم برای روشن خاموش کردن لامپ‌های معابر و محوطه مراکز بزرگ مانند کارخانجات، مدارس، بیمارستانها و غیره استفاده کنیم. امروزه معمولاً فتوسلها را در مسیر بوبین کنتاکتورها قرار داده و ولتاژ تغذیه لامپها را از مدار قدرت کنتاکتور می‌گیرند شکل زیر طریقه قرار دادن فتوسل را در مسیر بوبین یک کنتاکتور نشان می‌دهد.
فتوسلها باید در نقاطی نصب شوند که نور روز مستقیماً به آنها بتابد و تا جایی که امکان دارد سایه هیچ وسیله‌ای روی آن نیفتد.
در زیر نمونه هایی از فوتوسل را همراه با مدار داخلی مشاده میکنید.
۱۶-شستی‌ها:
در مدارهای با کنتاکتور اغلب برای دادن فرمان لحظه‌ای از شستی‌ها استفاده می‌شود که انواع شستی‌ها عبارتند از:
۱) شستی استارت START:
شستی که پس از تحریک یا فشار دادن دو کنتاکت قطع را وصل می‌کند شستی استارت نامیده می‌شود. به عبارت دیگر شستی استارت در حالت عادی باز بوده با فشار دادن به صورت لحظه‌ای بسته می‌شود.
در شستی‌های استارت با برداشتن فشار از روی آن مجدداً باز می‌شود در داخل دسته شستی استارت یک فنر قرار گرفته است که موجب عمل آن می‌گردد. شستی استارت با شماره (۳و۴) مشخص می‌شود.
۲) شستی استپ (STOP):
شستی که پس از تحریک دو کنتاکت وصل را قطع می‌کند شستی استوپ نامیده می‌شود یا به عبارت دیگر شستی استوپ در حالت عادی بسته است و با فشار دادن به صورت لحظه‌ای باز می‌شود. و با برداشتن فشار دست روی آن مجدداً بسته می‌شود. دو سر شستی استوپ را با شماره‌های (۱و۲) مشخص می‌کنند.
۳) شستی استارت ـ استپ یا دوبل (DOBLL – START – STOP):
با شستی دوبل به طور همزمان با فشار یک دکمه می‌توان عمل استارت و استوپ را انجام داد به عبارت دیگر استارت استوپ دوبل تشکیل شده است از یک شستی استارت و یک شستی استوپ که با همدیگر هم محور شده‌اند. معمولاً رنگ شستی‌های استارت سبز یا مشکی و رنگ شستی‌های استوپ قرمز می‌باشد.

۱۷-کنتاکتورها:
تعریف کنتاکتور: یک ملید الکترومغناطیسی است که با فرمان جریان کم مدارهای قدرت با جریانهای بالا را راه‌اندازی می‌کند مزایائی که باعث می‌شود در راه‌اندازی ماشینهای الکتریکی به جای کلیدهای دستی (اهرمی، غلطکی و زبانه‌ای) از کنتاکتورها استفاده کنیم به شرح زیر است:

۱) کنترل و فرمان از راه دور ماشین به وسیله کنتاکتور امکان‌پذیر است.
۲) از خطرات ناشی از راه افتادن مجدد ماشینهایی که در اثر قطع ناگهانی برق از کار می‌افتند جلوگیری می‌شود.
۳) به وسیله کنتا کنتور امکان قطع و وصل ماشینهای الکتریکی از چندین نقطه امکان پذیر می‌باشد.
۴) عمر مکانیکی کنتا کنتور نسبت به سایر کلیدها خیلی بسشتر است.
۵)امکان مدار فرمان اتوماتیک به وسیله کنتا کنتور امکان پذیر است.
۶) حفاظت دستگاهها و ماشینهای الکتریکی به وسیله کنتا کتور مطمئن‌تر و ایمن‌تر است.

ساختمان و طرز کار کنتا کتور:
کنتا کتور تشکیل شده است از یک آهنربای الکتریکی که یک قسمت از هسته آن متحرک بوده و به وسیله فنری از قسمت ثابت جدا نگه داشته می‌شودو یک سری کنتاکت عایق شده از یکدیگر به آن متصل می‌باشد که به همراه قسمت متحرک حرکت می‌کنند. در قسمت ثابت یک سری کنتاکت دیگر قرار گرفته‌اند. هنگامیکه از سیم پیچ بوبین کنتاکتور جریانی عبور می‌کند توسط نیروی مغناطیسی کنتاکتهای ثابت و متحرک روی یکدیگر فشرده می‌شود. در همان حالت فنر بین دو قسمت هسته فشرده می شود اما زمانیکه ولتاژ بوبین قطع شود و یا از حد معمول کمتر گردد نیروی فنر موجب باز شدن کنتا کتها بصورت اتوماتیک از یکدیگر می شود. عکس این حالت نیز صادق است.
یعنی در حالت بدون جریان بودن بوبین کنتاکتور یک سری از کنتاکتهای ثابت و متحرک به یکدیگر وصل هستند و زمانیکه جریان به بوبین کنتاکتور وصل می شود ارتباط بین کنتاکتها قطع می‌شود پس نتیجه می گیریم که کنتاکتهایی را که با وصل بوبین و فشرده شده فنر بین دو قسمت هستند به یکدیگر وصل می‌شوند کنتاکتهای باز و کنتاکتهایی که با وصل بوبین به برق از یکدیگر جدا می شوند را کنتاکتهای یسته می گویند.
حلقه‌های اتصال کوتاه روی هسته بوبین کنتاکتور (حلقه فراژه):
روی قسمت ثابت هسته بوبین کنتاکتورها دو عدد حلقه بسته (اتصال کوتاه) قرار گرفته است کار این دو حلقه این است که یک میدان مغناطیسی خود القایی ایجاد کرده و در واقع مانند ثانویه ترانسفورماتور عمل می کنند. میدان مغناطیسی تولید شده به وسیله این دو حلقه سبب می‌شود تا از نوسانات و لرزش هسته متحرک جلوگیری به عمل آید و کنتاکتور هنگام کار ایجاد سرو صدا نکند. در صورتی که مدار تغذیه بوبین کنتاکتور قطع شود در اثر نیروی فنری که داخل کلید قریار دارد اتصالات برقرار می‌شود و دوباره به حالت اول باز می گردد.

قسمتهای کنتا کتور:
این اجزاء عبارتند از:
۱) قاب نگهدارنده کنتاکتهای قسمت فوقانی.
۲) قاب نگهدارنده پیچ کنتکاکت بر روی قاب.
۳) بوبین کنتاکتور: از تعداد دور زیادی سیم با قطر نازک که به دور یک قرقره پلاستیکی پیچیده است.
۴) هسته: مانند هسته ترانسفورماتور ورقه ورقه می‌باشد.
۵) حلقه اتصال کوتاه برای جلوگیری از لرزش.
۶) فنر برگشت کنتاکتها به وضعیت عادی.
۷) قاب نگهدارنده کنتاکتهای متحرک.
۸) کانال یا معبر کنتاکتهای متحرک.
۹) فنر پشت قاب متحرک.
۱۰) نگهدارنده فنر.
۱۱) کنتاکتهای متحرک مربوط به مدار قدرت.
۱۲) کنتاکتهای متحرک مربوط به مدار فرمان.
۱۳) فنر پشت کنتاکت فرمان.
۱۴) نگهدارنده فنر کنتاکت فرمان.
۱۵) بست متصل کننده قاب تحتانی به فوقانی.
۱۶) کانال و پیچ مربوط به کنتاکت مدار فرمان.
۱۷) ترمینال اتصال سیم بویین.

مقادیر نامی کنتاکتورها:
برای تغذیه الکتروموتورهاو سایر مصرف‌کننده‌ها اغلب از شبکه فشار ضعیف ۳۳۰v ولت استفاده می‌شود برای اتصال مصرف‌کننده‌ها به این شبکه باید از کلید کنتاکتوری استفاده نمود که دارای مشخصات مناسبی بوده و کنتکتهای آن تحمل جریان راه‌اندازی و دائمی را داشته باشد همچنین در صورت اتصال کوتاه زمانی طول بکشد تا کنتاکتهای آن صدمه دیده و معیوب شود. به هیمن منظور برای اینکه بتوانیم یک کنتاکتور مناسب را انتخاب نمائیم باید مقادیر نامی کنتاکتورها را بشناسیم معمولاً مهمترین این مقادیر بر روی پلاک بدنه کنتاکتور نوشته می‌شود. نکته مهم دیگر اینکه به طور کلی در انتخاب کلید برای مصرف کننده‌ها و الکتروموتورها باید جریان کلید تقریباً دو برابر جریان نامی مصرف‌کننده‌ها و الکتروموتورها باشد.
مقادیر نامی که بر روی کنتاکتور قید می‌شوند عبارتند از:
۱) جریان نامی:
چون کنتاکتهای متحرک با فشار بر روی کنتاکتهای ثابت اتصال پیدا می‌کند و سطح کنتاکتها نیز کاملاً صاف نیست لذا سطح تماس آنها یک نقطه کوچک خواهد بود. بنابراین در محل تماس دو کنتاکت به علت کم سطح بودن تماس مقاومت الکتریکی وجود داشته و عبور جریان موجب گرم شدن کنتاکتها می‌گردد.
واضح است که هر چه زمان عبور جریان بیشتر باشد کنتاکتها بیشتر گرم می‌شوند با توجه به زمان لازم برای وصل بودن کنتاکتور جریانهای زیر تعریف می‌شود:
الف) جریان دائمی (Ith2):
جریانی است که می‌تواند در شرایط کار نرمال و در زمان نامحدود بدون قطع شدن از کنتاکتهای کنتاکتور کرده و به آن هیچ صدمه‌ای نزند و حرارت ایجاد شده در کنتاکتها از حد مجاز تجاوز ننموده و هیچ‌گونه تعمیر و سرویس مانند تمیز کردن کنتاکتها و عوض کردن آنها مورد نیاز نباشد.
ب) جریان هفتگی (Ith1):
جریانی است که اگر در شرایط کارنرمال به مدت یک هفته از کنتاکتهای کنتاکتور عبور نماید هیچ گونه صدمه‌ای به آنها نزده و نیاز به تعویض و سرویس نباشد.
ج) جریان هشت ساعتی (Ith):
جریانی است که با اتصال یکبار در هر هشت ساعت یا یک شیفت کاری در شرایط کار نرمال می‌تواند از کنتاکتهای کنتاکتور عبور نماید بدون آنکه صدمه‌ای به آن وارد سازد و تغییری در خصوصیات کار کنتاکتور به وجود آورد.
د) جریان کار نامی (Ie):
شرط استفاده از کنتاکتور را بیان می‌کند یعنی اگر از کنتاکتور بصورت دائمی استفاده شود و اگر به صورت هفتگی از آن استفاده شود.

ن) جریان هفتگی اتصال کوتاه ضربه‌ای (Isc):
در مدار فرمان و قدرت کنتاکتورها باید از وسایل حفاظتی استفاده کنیم تا در صورت بروز اتصال کوتاه مدار سریعاً قطع شده و صدمه‌ای به دستگاهها و مدار وارد نشود. اما در لحظه اتصال بصورت لحظه‌ای جریان شدیدی از کنتاتهای کنتاکتور عبور می‌نماید که باید کنتاکتها تحمل این جریان را داشته باشند به این جریان، جریان اتصال کوتاه ضربه‌ای می‌گویند.
۲)ولتاژهای نامی:
منظور از ولتاژهای عبوری از کنتاکتهای قدرت، ولتاژ بوبین کنتاکتور و ولتاژ عایقی بدنه کنتاکتور می‌باشد.
الف) ولتاژ کار نامی (Ue):
ولتاژ عبوری از کنتاکتهای کنتاکتور در شرایط کار نامی و در جریان نامی می‌باشد. از روی آن می‌توان محل استفاده از کنتاکتور را بدست آورد.
ب) ولتاژ عایقی نامی (Ui):
این ولتاژ استحکام عایقی بین کنتاکتها را مشخص می‌کند و بیانگر این است که اگر ولتاژ عبوری از کنتاکتها کنتاکتور را از آن میزان بیشتر شود قدرت عایقی بین کنتاکتها از بین رفته و موجب اتصال کوتاه بین فازها می‌گردد.

ج) ولتاژ تغذیه نامی (UC):
مقدار ولتاژی است که باید به بوبین کنتاکتور اتصال یابد تا بوبین عمل جذب را انجام دهد این ولتاژ هیچ‌گونه ارتباطی با ولتاژ کار نامی کنتاکتور نداشته و مقدار آن روی یک پلاک کوچک که بر روی بوبین نصب شده است مشخص می‌شود.
۳)قدرت قطع:
یکی از مهمترین مشخصاتی که بر روی پلاک کنتاکتورها نوشته می‌شود قدرت کنتاکتور می‌باشد زیرا در هنگام قطع کنتاکتها به مرور فشار کنتاکتها روی یکدیگر کاهش می‌یابد به طوری که در لحظه جدا شدن یک نقطه تماس کوچک بین آنها وجود دارد. و به این ترتیب مقاومت آن نقطه زیاد شده در این وضعیت عبور جریان نامی باعث تولید جرقه و ذوب شدن عده‌ای از کنتاکتها می‌شود که ادامه این کار به مرور باعث جدایی کنتاکتها می‌گردد. هر چه قدرت قطع کنتاکتور بیشتر باشد امکان ذوب کنتاکتها کمتر است.
۴) طول عمر کنتاکتور:
چون هر کلید دارای یک قسمات متحرک می باشد به همین دلیل ساییدگی مکانیکی بین قسمتهای ثابت و متحرک وجود دارد طول عمر مکانیکی یک کلید بستگی به تعداد دفعات قطع و وصل آن دارد طول عمر کنتاکتورها تقریباً از اکثر کلیدها بیشتر است و تا حدود بار می‌رسد. طول عمر مکانیکی کلیدها را با حروف A تا F مشخص می‌کنند و اصطلاحاً کلاس کلید گویند.

بعد از حروف عددهایی نیز به عنوان ضریب نوشته‌ می‌شود مثلاً کلاس یعنی بار قطع و وصل یا کلاس یعنی بار قطع و وصل: بدین منظور و برای این که بتوانیم پس از طراحی مدار، کنتاکتور را برای اتصال مصرف‌کنندها به شبکه انتخاب کنیم، باید به مقادیر نامی مربوط به کنتاکتور آشنا شویم. این مقادیر برای کلیدهای غیرمناطیسی، مانند کلید اهرمی و غلتکی نیز وجود دارد.
در جدول زیر انواع کنتاکتورها و کاربرد آنها مشخص شده است. در این جدول انواع کنتاکتورها و کاربرد آنها مشخص شده است:
نوع جریان استاندارد و طبقه‌بندی کنتاکتور
مورد استفاده
AC AC1 بار اهمی ـ بار غیر اندکتیو یا با اندکتیویته ضعیف ـ گرم کن برقی با ضریب توان حدود ۹۵/۰=

AC AC2 برای راه‌اندازی موتورهای آسنکرون روتور سیم‌پیچی، بدون ترمز جریان مخالف، جریان راه‌اندازی بستگی به مقاومت مدار روتور دارد.
AC AC2′ برای راه‌اندازی موتور آسنگرون روتور سیم‌پیچی با ترمز جریان مخالف
AC AC3 برای راه‌اندازی موتور آسنکرون روتور قفسه‌ای ـ هنگام قطع جریان نامی از تیغه‌های کنتاکتور عبور می‌کند ـ تحمل جریان راه‌اندزای ۵ تا ۷ برابر جریان نامی
AC AC4 برای راه‌‌اندازی موتور آسنکرون روتور قفسه‌ای ـ به کاربردن ترمز جریان مخالف تغییر جهت گردش الکتروموتور روتور قفسه‌ای ـ تعداد دفعات قطع و وسل در فواصل زمانی اندک
AC AC11 کنتاکتور کمکی ـ کنتاکتور فرمان بدون داشتن کنتاکت قدرت کوپل مغناطیسی ـ استفاده فقط در مدار فرمان
DC DC1 بار اهمی ـ بار غیر اندکتیو یا با اندکتیویته ضعیف ـ گرم‌کن برقی
DC DC2 راه‌اندازی موتور شنت ـ قطع کردن موتور هنگام کار
DC DC3 برای راه‌اندازی موتور شنت با تعداد دفعات قطع و وصل زیاد در فواصل زمانی اندک ـ مدار ترنر
DC DC4 راه‌اندازی موتور سری ـ قطع موتور هنگام کار
DC DC5 راه‌اندازی موتور سری با تعداد دفعات قطع و وصل زیاد، در فواصل زمانی اندک ـ تغییر جهت گردش موتور ـ مدار ترنر
DC DC11 کنتاکتور کمکی ـ کنتاکتور فرمان ـ کوپل مغناطیسی
انواع کنتاکتورها و کاربرد آنها
کنتاکتورهای کمکی:
این کنتاکتور مانند کنتاکتهای قدرت بوده و دارای چندین کنتاکت باز و بسته فرمان می‌باشد. کنتاکتورهای کمکی در مدار به عنوان کنتاکتورهای واسطه در قسمت فرمان مورد استفاده قرار می‌گیرند و به هیچ وجه در مدار قدرت از آنها استفاده نمی‌شود زیرا کنتاکتهای آن تحمل جریانهای بالا را ندارند در صورتی که در مدار قدرت از آنها استفاده نمی‌شود زیرا کنتاکتهای آن ذوب شده و از بین می‌رود این کنتاکتورها از نظر اصول کار و ساختمان داخلی شبیه کنتاکتورهای قدرت یا اصلی بوده و تنها تفاوت آن در ساختمان کنتاکتهای آنها می‌باشد کنتاکتورهای کمکی را در نقشه‌ها با حرف (d) نشان می‌دهند و بر روی پلاک آنها ( ) قید می‌شود.
انواع تابلوها :
تقسیم بندی نوع اول :
الف) تابلوی ایستاده قابل دسترسی از جلو
ب) سلولی
پ) تمام بسته دیواری که خود این تابلو ها می توانند اصلی- نیمه اصلی و فرعی باشند.
تقسیم بندی نوع دوم :
تابلوی اصلی: در پست برق و بطرف فشار ضعیف ترانس متصل است.
تابلوی نیمه اصلی: اینگونه تابلو ها ی برق بلوک ساختمانی یا قسمت مستقلی از مجموعه را توزیع و ازتابلوی اصلی تغذیه می شود.
تابلوی فرعی: برای توزیع و کنترل سیستم برق خاصی مانند موتور خانه- روشنایی و غیره به کار می رود و از تابلوی اصلی تغذیه می شود.
معمولاً تابلو های موتور خانه از نوع ایستاده و ….

خصوصیات تابلوها
۱٫ رنج ولتاژ تابلوها :
۳۸۰و۴۰۰و۶۶۰و۱۰۰۰و۲۵۰۰و۳۳۰۰و۳۶۰۰۰و۷۵۰۰و۱۲۰۰۰و۱۷۵۰۰۰و۲۴۰۰۰و۵۲۰۰۰و۷۲۰۰۰و۱۰۰۰۰۰و۱۳۲۰۰۰و۱۴۵۰۰۰و۴۲۰۰۰۰و۷۶۵۰۰۰ ولت می باشد .
۲- ولتاژ سطح عایقی UL :
الف: ولتاژ قابل تحمل ضربه ای برای صاعقه
ب: ولتاژ قابل تحمل به مدت یک دقیقه
۳- فرکانس نامی
۴- جریان نامی :
جریان موثری که از آن وسیله میتواند در دما و فشار معین عبور کند بطودائمی و صدمه ای به آن نرسد و مقادیر استاندارد جریان نامی عبارتند از:
۱۶-۲۵-۳۲-۴۰-۵۰-۶۳-۸۰-۱۰۰-۱۲۵-۱۶۰-۲۰۰-۲۵۰-۳۵۰-۴۰۰-۵۰۰-۶۳۰-۸۰۰-۱۰۰۰-۱۲۵۰-۱۶۰۰-۲۰۰-۲۵۰۰-۳۱۵۰-۴۰۰۰-۵۰۰۰ ۶۳۰۰
۵- افزایش درجه حرارت :
دمای محیط نباید از ۴۰ درجه بالاتر رود
۶-جریان قابل تحمل کوتاه مدت ICW) )
جریانی که از یک کلید عبور کند برای مدت معین بدون اینکه آن دستگاه و کلید صدمه ای ببیند.
۷- جریان نامی قطع اتصال کوتاه ( Icu )
۸- جریان نامی وصل اتصال کوتاه :
معمولاً ۵/۲ برابر جریان نامی می باشد .
۹-ولتاژ تغذیه نامی کنتاکتها و مدارات کمکی:
۲۴و۴۸و۶۰و۱۱۰و۱۲۵ و۲۲۰و۲۵۰
۱۰- درجه حرارت مکانیکی Ip
عدد اول حفاظت در مقابل اجسام و عدد دوم حفاظت در مقابل مایعات.
۱٫ برای ساخت تابلو ابتدا باید قسمت های فیزیکی تابلو را آماده کرد و سپس به مراحل بعدی نظیر مدارات فرمان پرداخت:
ابتدا قاب تابلو را درست کرد که در کارگاه های کوچک قاب را به صورت آماده تهیه کرده در کارگاه الکتروصنعت قاب تابلو توسط خود تکنسین های کارگاه ساخته می شود. عموماً برای تابلوهای دیماند در ابعاد ۸۰/۱ تا ۲ متر طول و عرض متغیر بین ۵۰ سانتیمتر و بالاتر بر حسب شرایط متغیر می شود.
بعد از تهیه قاب عملیات رنگ زدن توسط پمپ سیستوله انجام می شود. در تابلوی دیماند برق بر روی ۲ شین نسبتاً حجیم می آید و از آن شین ها انشعاب می گیریم. باید توجه شود که شین ها توسط ۲ مقره از سطح بدنه فلزی تابلو جدا باشد و سپس ۳ انشعاب RوTوS می گیریم.
پس انتقال برق به وسیله شین های R وT وS عملاً قطع و وصل برق به وسیله کلیدهای اتوماتیک انجام می گیرد. ۳ خازن در زیر تابلو جاسازی شده است. دلیل این کاریکی به دلیل بهبود ضریب قدرت و دیگر به دلیل کاهش سطح بار – ولتاژ برای هر خازن فیوزی جداگانه در نظر می گیریم علت این کار به این دلیل است که خازن در نقطه اول اتصال کوتاه است همین سبب می شود در بار زیادی از شبکه گرفته شود پس با فیوز جلوی این کار را می گیریم و در قسمت خارجی تابلو نمایش دهنده های بار خازن و نیاز ولتاژ قرار دارد و نیز کلید اتوماتیک که با توجه به اطلاعاتی که از CT دریافت می کند خازن ها را وارد مدار و یا از مدار خارج می کند. نکته ای که باید توجه شود در این مرحله عدم تماس شین اصلی به تابلو و لحاظ نکات ایمنی از دید عایقی در برابر برق نیز دراین مرحله به کاربر بهره بردار از تماس اشیاء و یا به جا گذاشتن وسایل نظیر آچار و یا پیچ گوشتی در داخل تابلو جلوگیری شود.
۲٫ ساخت تابلو توزیع برق برای کارخانجات
اصولاً ادوات نصب شده بر روی تابلو توزیع برق بر اساس سفارش مشتری صورت می گیرد. نکته قابل توجه برای یک تابلو ساز این است که همیشه برای توسعه تابلو جای لازم در نظر بگیرد ، مثلاً برای ترمینال های خروجی برق و یا نصب مدارات جدید عمدتاً این کار بیشتر برای صرفه جویی و اغلب در کارخانجات کوچک که قسمتی از عمده سال خاموش می باشد است.

طریقه ساخت تابلو:
ابتدا قاب تابلو آماده می شود که البته متناسب با فضای نصب و تجهیزات نصب شده بر روی مدار است. در ابتدا کلید مرکزی بر روی تابلو نصب می شود. رنج کلید بر حسب آمپر و حتماً باید بر اساس مشخصات نامی موتورهای برقی تعیین شود. کابل اصلی به ترمینال ورودی برق کلید وارد می شود و از بیرون خارج می شود. سپس پایه فیوزها نصب و پس از آن بر روی پایه فیوز ، فیوزها نصب می شوند. هر فیوز برای یک کنتاکتور است. بعد از فیوز یک رله کنترل فاز نصب می شود که از فیوز برق دار به کنترل فاز وصل می شود سپس کنتاکتورها نصب می شوند. در صورت پیچیده بودن مدار از کنتاکت های کمکی نیز استفاده می شود. در صورت استفاده از مدار ستاره مثلث ، تایمر حتماً باید روی کنتاکتور نصب شود تا زمان تأخیر مدار از مثلث به ستاره داده شود. اصولاً یک تابلو ساز باید برای راه اندازی موتورها با گشتاور راه اندازی زیاد از مدار ستاره مثلث استفاده کند. به دو دلیل اول این که موتور در موقع نیاز و به وقت وارد مدار شود و به حد گشتاور نامی خود در آید. دوم این که از یطغان زدن موتور جلوگیری شود.
سیم های به کار رفته شده در مدار فرمان آبی رنگ – نول با سیاه و R و S و T مدار قدرت به ترتیب با رنگ های قرمز – سبز – زرد علامت گذاری شده باشد.
جهت جلوگیری از بد نمایی تابلوهای اتصال سیم های صاف و بدون اعوجاج در نظر گرفته شود. شستی های STOP – START بر روی درب تابلو نصب می شوند و با رنگ های قرمز و سبز مشخص می شوند.
نقشه کشی تابلوها
تابلوهای توزیع را برای سهولت کار در شمای فنی رسم می نمایند که با علائم و ارقامی که در کنار هر عنصر مدار نوشته می شود اطلاعات نقشه را تکمیل می نمایند. در یک تابلو ، یک یا چند خط به عنوان رزرو همیشه باید در نظر گرفته شود تا در هنگام خرابی یکی از خطوط یا نیاز به مصرف کننده جدید از آن استفاده کرد.
سیم اتصال زمین با مقطع زیاد برای حفاظت در تابلوها نباید فراموش شود که این ارتباط توسط سیم بافته شده نرم بین قسمت های متحرک و ثابت تابلو بر قرار می شود.

ساخت تابلوها
در یک تابلوی توزیع قبل از آنکه وسایل الکتریکی در آن نصب شوند باید اسکلت فلزی یا پلاستیکی یا کائوچوبی آن منتاژ شود و با نصب ریل ها و سوراخ هایی مناسب آماده گردد. وسایل الکتریکی داخل آن منتاژ شود.
پس از نصب وسایل الکتریکی ( مانند کلید و فیوزها ) ترمینال های تابلو را سیم کشی می کنند این سیم کشی باید با سیم های تک لا و با فرم خاصی صورت گیرد.
نکته : می توان سیم کشی داخل تابلو را با سیم های افشان که در داخل کانال های پلاستیکی قرار می گیرند را انجام داد.

حفاظت تجهیزات و نفرات در تأسیسات الکتریکی تابلو:
عمده ترین خطراتی که سیم ها ، کابل ها و دستگاه های الکتریکی با آن ها مواجه می شوند عبارتند از :
۱٫ اتصال بدنه که عبارت است از اتصال یکی از سیم های جریان برق به بدنه دستگاه.
۲٫ اتصال کوتاه بین فازها (اتصال کوتاه سه فاز و دو فاز) و اتصال کوتاه فاز به زمین که باعث افزایش جریان تا چند برابر مقدار نامی می شود.
۳٫ اضافه بار که عبارت است از افزایش جریان از مقدار نامی.

با توجه به موارد فوق وجود تجهیزاتی به منظور حفاظت از سیم ها ، کابل ها و دستگاه های الکتریکی در مدارات الزامی می باشد.

محافظت سیم ها و کابل های انشعاب معمولی
برای حفاظت سیم ها و کابل های معمولی که موتورهای برقی را تغذیه نمی کنند و در لحظه شروع ، جریان های زیادی برای مدت قابل ملاحظه ای از مدار دریافت نمی کنند ، از فیوزهای استانداردی که اندازه جریان نامی آن ها برابر جریان مجاز سیم یا کابل است و یا کمی با آن اختلاف دارد ، استفاده می شود.
نکته ۴ : در صورتی که بخواهیم در یک انشعاب ، سیم یا کابل ، تنها در برابر اتصال کوتاه محافظت شود ، می توان به توجه به جداول ۱-۱ از فیوزی استفاده کرد که سه شماره از فیوز اولیه که برای جریان نامی سیم انتخاب شده است ، بزرگتر باشد.
نکته ۵ : معمولاً در محل های مسکونی برای حفاظت انشعاب های روشنایی از فیوز ۱۰ آمپر و برای حفاظت سیم انشعاب پریزها از فیوز ۱۶ آمپر استفاده می شود. در کارگاه های صنعتی سیم های روشایی را با فیوز ۲۵ آمپر حفاظت می کنند. در سیم کشی داخل کانال که سیم ها و کابل ها به صورت گروهی کنار یکدیگر قرار می گیرند به دلیل گرمای ایجاد شدخ ناشی از عبور جریان از کابل ها ، جریان مجاز آن ها نسبت به حالت عادی کاهش می یابد.
نکته ۶ : مطابق استاندارد اگر ۳ کابل داخل یک کانال در کنار یکدیگر قرار گیرند. جریان مجاز آن ها ۸/۰ و اگر ۶ کابل در یک کانال باشند ، جریان مجازشان ۷۵/۰ جریان مجاز اولیه خواهد شد و جریان اخیر باید مبنای محاسبه فیوز قرار گیرد.
نکته ۷ : نصب فیوز بر روی سیم نوترال زمین شده طبق مقررات مجاز نمی باشد. اندازه فیوزهای مناسب برای کابل ها و سیم های هوایی با توجه به جریان های مجاز و ضرایب تصحیح مربوط به آن ها مشخص می شود.

نقشه های مدار کنترل
در نقشه یک سیستم الکتریکی وسایل و تجهیزات الکتریکی با علامتهای اختصاری نشان داده می شوند و ربط این علامتها به یکدیگر و همچنین طرز کار سیستم الکتریکی، از نقشه اتصال درک خواهد شد. این علائم اختصاری و همچنین طریقه کشیدن نقشه مدارهای فرمان در بعضی از کشورها با یکدیگر متفاوت است.
شماره گذاری و نمایش تعداد کنتاکتهای کنتاکتور
کنتاکتهای اصلی (قدرت) هر کنتاکتور را با یک عدد یک رقمی مشخص می کنند به این ترتیب که ورودی تیغه ها با اعداد ۱، ۳،۵ و خروجی آنها با اعداد ۲، ۴، ۶، نمایش داده می شوند. کنتاکتهای فرعی (فرمان) کنتاکتور به دو روش مشخص می شوند. در هر دو روش کنتاکتهای فرمان با اعداد دو رقمی مشخص می شوند. در روش اول عدد سمت چپ معرف موقعیت و ترتیب کنتاکتها در کنتاکتور می باشند. به عبارت دیگر عدد سمت چپ معرف چندمین کنتاکت کنتاکتور است و رقم سمت راست اگر ۱ و ۲ باشد به معنی بسته بودن و اگر ۳ و ۴ باشد به معنی باز بودن کنتاکت است.
در روش دوم کنتاکتهای باز و بسته بندی می شوند و جداگانه شماره می گیرند. لازم به ذکر است که کنتاکتهای قدرت بی متال مانند کنتاکتورها با اعداد تک رقمی مشخص می شوند.
در قدیم تعداد کنتاکتهای بسته و باز یک کنتاکتور را بر روی پلاک با استفاده از حروف Ö و S مشخص می نمودند. مثلاً اگر بر روی کنتاکتور نوشته می شد ۱S+3Ö به این معنی بود که کنتاکتور دارای یک کنتاکت باز و سه کنتاکت بسته می باشد.
امروزه برای نشان دادن تعداد کنتاکتهای فرمان از یک عدد دو رقمی که به همراه شماره تیپ کنتاکتور نوشته می شود استفاده می کنند مثلاً برای کنتاکتور ذکر شده به جای ۱S+3Ö عدد ۱۳ نوشته می شود که رقم سمت راست تعداد کنتاکتهای فرمان بسته و رقم سمت چپ تعداد کنتاکتهای باز را مشخص می نماید. اگر کنتاکتور مثلاً فقط دارای ۲ کنتاکت باز باشد با عدد ۲۰ و اگر دارای تنها دو کنتاکت تنها دو کنتاکت بسته باشد با عدد ۰۲ مشخص می شود. در شکل چهار کنتاکتور کمکی که فاقد کنتاکتهای اصلی می باشند نشان داده شده است.
لازم به ذکر است که کلیه وسایلی که با دست فرمان می گیرند مانند شستی های استپ و استارت و یا به طور مکانیکی فرمان می گیرند، مانند میکروسوئیچ ها با اعداد تک رقمی مشخص می شوند برای کنتاکتهای بسته این وسایل از اعداد ۱ و ۲ و برای کنتاکتهای باز آنها از اعداد ۳ و۴ استفاده می شود هرگاه از یک نوع وسیله به تعداد زیاد استفاده شود به حروف مشخص کننده وسیله، اندیس عددی داده می شود.

شمای فنی یا نقشه تک خطی
شمای فنی یک دید کلی درباره تأسیسات مورد نظر را بیننده می دهد. در این نقشه جزئیات مربوط به تأسیات داده نشده و تنها به کمک علائم اختصاری دستگاه ها و مصرف کننده های الکتریکی یک نقشه ساده به صورت تک خطی و بدون سیمهای فرعی و کمکی داده می شود. از روی این نقشه تنها می توان محل مناسب قرار گرفتن دستگاه ها، تجهیزات و حفاظتهای لازم و بهای طرح را پیش بینی نمود.
نقشه مسیر جریان
یکی از مهمترین نقشه هایی که در مدارهای کنتاکتوردار به کار می رود، نقشه مسیر جریان می باشد. این نقشه مشخص کننده تمام اتصالات الکتریکی بین دستگاه های موجود در طرح بوده و به کمک آن می توان به راحتی اصول کار و ترتیب مدار فرمان را درک کرد.
نقشه مسیر جریان علاوه بر استفاده برای مونتاژ کاری در عیب یابی مدار نیز بسیار مفید است. برای سادگی کار مخصوصاً در تأسیسات بزرگ، نقشه مسیر جریان به دو قسمت مدار قدرت و مدار فرمان تقسیم می شود.
همانگونه که پیش از این نیز بیان شد، مدار قدرت قسمتی از مدار است که جراین مصرف کننده از آن عبور کرده و اتصالات لازم بین شبکه و مصرف کننده از طریق کنتاکتهای اصلی کنتاکتور برقرار می گردد و وسایل حفاظتی نیز در این مدار قرار می گیرد.

شینه های بکار رفته در تابلو:
شینه های مورد استفاده در تابلو عموماً از جنس مس یا آلومینیوم با قابلیت هدایت الکتریکی و خواص مکانیکی خوب می باشند. برای شینه های مسی از استاندارد VDE0201 و برای شینه های آلومینیومی از استاندارد VDE0202 استفاده شده است.
۱- حداکثر دمای پیوسته
برای شینه هایی که اتصالات آن با پیچ بوده و اکسید نشده یا روغن کاری نشده باشند حدوداً ۱۲۰º c و در صورتیکه آبکاری نقره و یا شبیه به آن شده باشد این دما را می توان تا ۱۶۰º c در نظر گرفت.
با افزایش دما استحکام مواد هادی کاهش پیدا می کند، این اثر برای آلومینیوم سریعتر از مس می باشد، در حالت اتصال کوتاه دمای هادی آلومینیوم از ۱۸۰º c و دمای هادی مس از ۲۰۰º c نباید تجاوز کند.
۲- انتخاب شکل سطح مقطع شینه
شکل سطح مقطع هادی نه تنها بر روی استقامت پیچشی شینه موثر است بلکه روی ظرفیت باردهی شینه نیز اثر گذار می باشد. به هنگام استفاده از شینه در جریان مستقیم، به علت عدم وجود اثر پوستی، عامل مهم در انتخاب شکل سطح مقطع شینه، فقط تحمل حرارتی شینه در آن جریان می باشد.
در جریان متناوب، اثر پوستی عامل مهمی در افزایش مقاومت هادی می باشد، این اثر را می توان با انتخاب سطح مقطع مناسب کاهش داد، در جریانهای پایین شینه تکی یا دوبل تخت با توجه به سهولت در نصب و فواصل مجاز کم، ترجیح داده می شود، و در این حالت استفاده از شینه دوبل تلفات را پایین می آورد.
در جریانهای بالاتر از شینه های بالاتر از شینه های گرد (لوله ای) و ناودانی می توان استفاده نمود.
۳- ظرفیت باردهی شینه های مختلف مسی و آلومینیومی
ظرفیت جریان پیوسته ای که هادیهای مسی و آلومینیومی می توانند از خود عبور دهند با توجه به فرضیات زیر بدست می آید:
الف- هوای محیط آرام و بدون حرکت است.
ب- قسمتهای اکسیده شده هادی های لخت، دارای ضریب تشعشع ۴% برای مس و ۳۵% برای آلومینیوم هستند.
پ- هادیهای رنگ شده دارای ضریب تشعشع تقریبی ۹% می باشند.

برخی مدارهای مورد استفاده در تابلو برق ها:
مدار بالا در واقع یک مدار ساده ای می باشد که می توان آن را به هر دستگاهی متصل کرد . و با دو شاستی آن را کنترل کرد.
توضیح فنی :
وقتی شاستی b2 (start) فشار داده شود ، جریان به بوبین کنتاکتور متصل شده و بوبین مغناطیس شده و هسته ی متحرک را به سمت خود می کشد همراه با آن ، کنتاکت های باز کنتاکتور بسته و کنتاکتهای بسته ی کنتاکتور باز می شوند.
چون در مسیر ، کنتاکت باز(۱۳ و۱۴ ) کنتاکتور c1 قرار گرفته است با متصل شدن جریان به کنتاکتور ، این کنتاکت بسته می شود و در این زمان اگر دست خود را از شاستی برداریم همچنان جریان از طریق کنتاکت باز (۱۳ و۱۴ ) به آن میرسد وتازمانی که شاستی b1 (stop) فشار داده نشده کنتاکتور در حالت فعال باقی می ماند.

نام : مدار یکی پس از دیگری
از این مدار در جایی استفاده می کنند که می خواهند دستگاه ((ب)) قبل از اینکه دستگاه ((الف)) روشن نشده است قادر به روشن شدن نباشد.
توضیح فنی :
وقتی شاستی b2 فشار داده شود کنتاکتور c1 فعال شده و از طریق کنتاکت باز (۱۳ و ۱۴) c1 فعال باقی می ماند و اجازه ی فعال شدن کنتاکتور c2 از مسیر کنتاکت باز خود (۲۳و ۲۴ ) می دهد ، در این هنگام اگر شاستی b3 فشار داده شود کنتاکتور c2 فعال شده واز طریق کنتاکت باز خود (۱۳ و ۱۴ c2 ) در حالت فعال باقی می ماند.
در این هنگام اگر شاستی b1 فشار داده شود مدار به حالت اول خود بر می گردد.( هر دو کنتاکتور غیر فعال می شود. )

نام : کنترل مدار لحظه ای ودائم از دو محل
با این مدار می توان یک دستگاه را از دو محل و به صورت لحظه ای ودائم کنترل کرد
توضیح فنی :
وقتی هر کدام از شاستی های b3 ,b4 را فشار دهیم کنتاکتور c1 فعال شده واز طریق کنتاکت باز خود (۱۳ و ۱۴ ، c1 ) در حالت فعال باقی می ماند .
اما اگر هر یک از شاستی های دوبل b5 , b6 را فشار دهیم به علت اینکه کنتاکت باز(۱۳ و ۱۴ ، c1 ) مورد استفاده گرفته شده ی در مدا در مسیر کنتاکتهای بسته ی شاستی های دوبل قرار گرفته اند ، کنتاکتور c1 فقط در لحظه ای که شاستی دوبل فشار داده شده کار می کند و با رها کردن شاستی کنتاکتور نیز غیر فعال میشود .
اگر کنتاکتور فعال باشد و شاستی b1 فشار داده شود مدار به حالت اول خود بر می گردد.( کنتاکتور غیر فعال می شود.)

نام : مدار یکی پس ازدیگری(اتوماتیک)
موارد استفاده ی این مدار نیز مانند مدار قبلی است اما بااین تفاوت که این دستگاه اتوماتیک است.
توضیح فنی :
با فشار دادن شاستی b2 کنتاکتور c1 فعال شده و از طریق کنتاکت باز (۱۳ و ۱۴) c1 فعال باقی می ماند وهمچنین تایمر نیز فعال می شود
وپس از سپری شدن مدت زمان تنظیم شده ، کنتاکت باز تایمر (۱۵ و۱۸) بسته شده ودر این زمان کنتاکتور c2 فعال می شود .
با فعال شدن کنتاکتور c2 ، کنتاکتهای به کار رفته شده این کنتاکتور (۱۳ و۱۴ ) ، (۱۱ و ۱۲) عمل می کنند ودر نتیجه کنتاکت بسته ی این کنتاکتور (۱۱و ۱۲ ) تایمر را قطع می کند و کنتاکت باز این کنتاکتور (۱۳ و ۱۴ ) نیز باعث می شود که این کنتاکتور در حالت فعال باقی بماند .
در این هنگام اگر شاستی b1 فشار داده شود مدار به حالت اول خود بر می گردد.( هر دو کنتاکتور غیر فعال می شود. )

نام : با زدن start موتور m1 شروع به کار می کند وپس از ۱۰ ثانیه موتور m1 خاموش وموتور m2 روشن می شود وباز هم باگذشت ۱۰ ثانیه موتور m2 خاموش و موتور m3 روشن می شود وبعد از گذشت ۱۰ ثانیه دیگر موتور m3 خاموش و موتور m1 روشن می شود این سیکل تازمانی که stop زده نشده ادامه می یابد .
توضیح فنی :
بافشار شاستی b2 تایمر d1 فعال شده وهمچنین کنتاکتور c1 نیز فعال شده و از طریق کنتاکت باز (۱۳ و ۱۴) c1 فعال باقی می ماندو کنتاکت بسته ی این کنتاکتور (۱۱و ۱۲ ) تایمرd3 و کنتاکتورc3 را قطع می کند و پس از سپری شدن مدت زمان تنظیم شده به روی تایمر d1 ، کنتاکت باز تایمر d1 (15و۱۸) بسته شده ودر این زمان کنتاکتور c2 و همچنین تایمرd2 فعال می شود .با فعال شدن کنتاکتور c2 ، کنتاکتهای به کار رفته شده این کنتاکتور (۱۳ و۱۴ ) ، ( ۱۱ و ۱۲) عمل می کنند ودر نتیجه کنتاکت بسته ی این کنتاکتور (۱۱و ۱۲ ) تایمرd1 و کنتاکتورc1 را قطع می کند و کنتاکت باز این کنتاکتور (۱۳ و ۱۴ ) نیز باعث می شود که این کنتاکتور در حالت فعال باقی بماند .
در این هنگام ، مدت زمان تنظیم شده ی تایمر d2 سپری شده وکنتاکت باز تایمر d2 (15 و۱۸) بسته می شود ودر نتیجه کنتاکتور c3 و همچنین تایمرd2 فعال می شود . با فعال شدن کنتاکتور c3 ، کنتاکتهای به کار رفته شده این کنتاکتور (۱۳و۱۴) ، ( ۱۱ و ۱۲) عمل می کنند ودر نتیجه کنتاکت بسته ی این کنتاکتور (۱۱و۱۲) تایمرd2 و کنتاکتورc2 را قطع می کند و کنتاکت باز این کنتاکتور )۱۳و۱۴) نیز باعث می شود که این کنتاکتور در حالت فعال باقی بماند در این هنگام نیز ، مدت زمان تنظیم شده ی تایمر d3 سپری شده وکنتاکت باز تایمر d3 )15و۱۸) بسته می شود ودر نتیجه کنتاکتور c1 و همچنین تایمرd1 فعال می شود . این سیکل تازمانی که stop زده نشده ادامه می یابد .

نام : بازدن شاستی b2 موتور m1 کار می کند وبلافاصله m2 کار می کند وبعد از گذشت ۱۰ ثانیه موتور m1 بطور اتوماتیک خاموش و موتور m2 همچنان به کار خود ادامه می دهد .
توضیح فنی :
با فشار شاستی b2 تایمر d1 فعال شده وهمچنین کنتاکتور c1 نیز فعال شده و از طریق کنتاکت باز (۱۳ و ۱۴) c1 فعال باقی می ماندو کنتاکت بار دیگر این کنتاکتور (۲۳ و ۲۴ ) نیز باعث می شود تا کنتاکتور c2 هم فعال شود در این زمان کنتاکت باز c2 (13 و۱۴) نیز بسته شده و جریان از این طریق نیز به بوبین کنتاکتور c2 خواهد رسید .
پس از سپری شدن مدت زمان تنظیم شده به روی تایمر d1 ، کنتاکت بسته تایمر d1 (16 و۱۸) باز شده و جریان کنتاکتور c1 وهمچنین جریان خود تایمر نیز قطع خواهد شد . کنتاکت بسته ی (۱۱ و ۱۲) c2 نیز باعث می شود تا پس از قطع جریان تایمر وکنتاکتور c1 دوباره با فشار شاستی b2 جریان این دو برقرار نشود .
در این هنگام اگر شاستی b1 فشار داده شود مدار به حالت اول خود بر می گردد.( هر دو کنتاکتور غیر فعال می شود. )

نام : راه اندازی موتور ، روتور قفسی به صورت ستاره مثلث با شاستی وکنتاکتور
توضیح فنی :
وقتی شاستی b2 فشار داده شود کنتاکتور c1 فعال شده و از طریق کنتاکت باز (۱۳ و ۱۴) c1 فعال باقی می ماند و وهمچنین کنتاکتور c2 را از مسیر کنتاکت باز خود (۲۳و ۲۴ ) فعال می کند ، با فعال شدن کنتاکتور c2کنتاکت بسته ی کنتاکتور (۱۱و ۱۲ ) c2مسیر عبور جریان c3 را می بندد، حال اگر شاستی دوبل b3 فشار داده شود جریان کنتاکتور c2 قطع و کنتاکتور c3 فعال خواهد شد وکنتاکتهای به کار رفته شده این کنتاکتور (۱۳ و۱۴ ) ، ( ۱۱ و ۱۲) عمل می کنند ودر نتیجه کنتاکت بسته ی این کنتاکتور (۱۱و ۱۲ ) کنتاکتور c2 را قطع می کند و کنتاکت باز این کنتاکتور (۱۳ و ۱۴ ) نیز باعث می شود که این کنتاکتور( c3)در حالت فعال باقی بماند حتی اگر دست خود را از روی شاستی b3 بر داریم این حالت باقی خواهد ماند .
در این هنگام اگر شاستی b1 فشار داده شود مدار به حالت اول خود بر می گردد.( هر سه کنتاکتور غیر فعال می شود. )
با فعال شدن کنتاکتور c1و c2 موتور به صورت ستاره و با فعال شدن کنتاکتور c1و c3 موتور به صورت مثلث کار خواهد کرد .

نام : چپگرد، راستگرد به صورت ستاره
توضیح فنی :
با فشار دادن شاستی دوبل b2 کنتاکتور c1 فعال شده و از طریق کنتاکت باز (۱۳ و ۱۴) c1 فعال باقی می ماند حال اگر شاستی دوبل b3 را فشار دهیم جریان کنتاکتور c1 از طریق کنتاکت بسته ی این شاستی ، قطع شده و همچنین کنتاکت باز این شاسی باعث برقراری جریان کنتاکتور های c3و c2 می شود و از طریق کنتاکت باز (۱۳ و ۱۴) c3 ، هر دو کنتاکتور فعال باقی می مانند .
با فعال شدن c2کنتاکت بسته ی این کنتاکتور (۱۱ و ۱۲) بار دیگر مسیر جریان را به روی کنتاکتور c1 می بندد (این در حالی است که کنتاکتورc1 در بار اول به وسیله ی شاستی دوبل b3 قطع شده است و این کار برای اطمینان است )
حال اگر بار دیگر شاستی دوبل b2 را فشار دهیم جریان ، کنتاکتور های c3و c2 هم از طریق کنتاکت بسته ی شاستی وهم ار طریق کنتاکت بسته ی(۱۱ و۱۲) c1 ، قطع خواهند شد . و کنتاکتور c1 از طریق کنتاکت باز (۱۳ و ۱۴) c1 فعال باقی می ماند.
اگر کنتاکتور c1 فعال شود موتور به صورت راستگرد و اگر کنتاکتور های c3و c2 فعال شوند موتور به صورت چپگرد می چرخد .
اگر شاستی b1 فشار داده شود مدار به حالت اول خود بر می گردد.( هر سه کنتاکتور غیر فعال می شود.)